Uw webmaster was al een aantal jaren aan het twijfelen over een bezoek aan Afrika, vooral omdat hij niet goed wist wat hij ter plekke mocht verwachten qua vervoer en veiligheid. Toen in de zomer van 2015 de laatste inzet van commerciële stoomtractie in Zuid-Afrika eindigde, was het voor uw webmaster duidelijk: de overige twee plaatsen (Hwange in Zimbabwe en Selebi Phikwe in Botswana) zou hij niet missen. Met name uit Selebi Phikwe daagden allerlei doemberichten op: de nikkel-kopermijnen draaiden met zwaar verlies en de sluiting leek nakend. Dankzij enkele collega-hobbyisten kon er contact worden opgenomen met het management van BCL (Bamangwato Concessions Ltd.), de eigenaar van de mijnen. We konden wel enkele dagen op bezoek komen, gratis zelfs en met de depotchef als zeer behulpzame gids.
We planden ons bezoek van 1 augustus t.e.m. 4 augustus 2016. Door de plotse proefrit met een Garratt in Bulawayo (zie Garratts in actie) werd ons bezoek uiteindelijk met een dag ingekort. Het leven bestaat uit keuzes maken... Al maar goed dat we bij het maken van die keuze niet wisten wat we ondertussen wel weten: nauwelijks 2 maanden na ons bezoek zou BCL de boeken noodgedwongen sluiten. De staat Botswana zag geen einde aan de tunnel voor dit staatsbedrijf en draaide de geldkraan dicht. Sindsdien wordt naarstig naar een overnemer gezocht, wat meteen de dubbele titel van deze reportage verklaart.
Dat er nog tot het einde met stoom werd gereden in deze mijn, was de verdienste van één man: depotchef Jacob Kgomo. Hij heeft zich vurig verzet tegen de instroom van diesels. Tijdens een gesprek met hem zei hij ons dat hij bleef knokken voor stoom, want "als hij het niet deed, wie in Afrika zou het anders doen". Het moet echt pijn hebben gedaan om de stomers samen met het bedrijf ten onder te zien gaan...
° 02/08/16
Nadat we ons netjes aangemeld hebben in het behoorlijk moderne bedrijf kunnen we richting het depot waar de stomers op een volgende inzet wachten. De LO813 staat koud en is al voorbereid op het uitwassen van de ketel morgen, een proces dat stoomlocomotieven regelmatig moeten ondergaan om ervoor te zorgen dat er zich niet teveel rotzooi ophoopt in de ketel.
Aan de achterkant van het depot vinden we de LO810 (ex-NRZ 14A 523) en de LO809 (ex-NRZ 14A 520). Deze locomotieven zijn al een tijdje niet meer ingezet bij BCL en zijn zopas overgekocht door Bushtracks. De komende dagen zullen ze rolvaardig worden gemaakt, zodat ze een maand later aan hun lange tocht naar Livingstone (Zambia) kunnen beginnen. Bushtracks zal deze locomotieven in de toekomst mee inzetten voor de treinen naar de Victoria Falls (zie ook The smoke that thunders).
Vanuit de uitkijktoren van de bedrijfsbrandweer kan een overzichtsfoto worden gemaakt van het depot en een deel van de verwerkingsfabriek van BCL. Op de voorgrond zien we van links naar rechts de LO804, LO807 en LO812. Wat verder naar achter zien we de werkplaats met rechts daarvan de LO813 (zie de eerste foto van deze reportage). Met dank aan de brandweerlieden die toestemming gaven om deze opname te maken!
Hoewel er de eerste uren niet meer gereden wordt, is er natuurlijk wel een stoker aanwezig om de locomotieven onder druk te houden. Erg sympathiek dat hij wel even wilde poseren, uw webmaster is bijzonder tevreden met deze opname. Alleen heel sneu dat de goede man enkele maanden later zonder werk zou zitten. Hopelijk heeft hij ondertussen elders een stabiele job gevonden.
° 03/08/16
Een dagje later starten we terug aan het depot, waar we de LO812 (ex-SAR 19D 2689), de LO807 (ex SAR 19D 3341) en de LO804 (ex-NRZ 19 328) vinden tijdens de ploegwissel. De eerste twee locomotieven nemen een korte pauze, de derde (meest rechtse) locomotief staat koud afgesteld in afwachting van een volgende inzet.
Een halfuurtje later komt de zaak in beweging wanneer beide locs water gaan nemen voorafgaand aan het hardere werk. We zien de LO812 rangeren, terwijl op de achtergrond de LO807 een kort proefritje maakt na een kleine reparatie aan het drijfwerk. Links is trouwens de installatie zichtbaar waar de kopertreinen uit de mijnen gelost worden, waarna het nikkel- en kopererts via transportbanden naar de verwerkingsfabriek vervoerd worden.
Zo gaat het ook: je plaatst een oude citerne (van een ketelwagen?) op een verhoog en je bouwt er een pomphuis naast. Nu nog een afsluitkraan aan de onderkant, wat halogeenspots voor het werk 's nachts en hup, we kunnen onze stoomlocomotieven van water voorzien.
En we zijn vertrokken! Een uurtje na onze aankomst in het depot vertrekt de eerste trein richting de kopermijn van Selebi. Links van de trein zien we ook nog de schacht van mijn 1.
Na aankomst aan de kopermijn van Selebi gaat de LO807 direct aan de slag met de wagens die aan een sneltreinvaart worden beladen. Op minder dan een halfuur zal de trein klaarstaan voor het vertrek!
Het bijzonder snelle vertrek heeft ons toch wel wat verrast, het ging uiteindelijk zo snel dat we nog moesten crossen om de trein aan het eerste fotopunt buiten de mijn vast te kunnen leggen. De positie van de zon had nog ietsje beter gemogen, maar al bij al is uw webmaster toch tevreden met het resultaat.
Enkele kilometers verderop hebben we de trein alweer te stekken bij deze loslopende koeien. Gelukkig zijn ze niet te schuw en gaan ze gewoon hun gangetje zoals koeien dat doorgaans doen. Eentje is duidelijk wel meer in de blanke bezoeker geïnteresseerd dan in de passerende stoomtrein.
We naderen de verwerkingsfabriek van Selebi-Phikwe. Het gaat goed bergaf maar de keteldruk van de LO807 is blijkbaar toch wat gezakt, zodat de stoker nog even aan het werk moet. Een mooie rookpluim is het gevolg, hoewel de wind nog even roet in het eten dreigt te gooien.
We bevinden ons al op het bedrijfsterrein van de BCL wanneer we de beladen kopertrein van de mijn in Selebi naar de verwerkingsfabriek nog een keer fotograferen. De rangeerder hangt al uit de loc om enkele meters verderop een wissel goed te leggen.
Het werk zit er nog niet op voor de LO807, want ze moet nog even assisteren bij het lossen van de koperwagens aan de relatief moderne losinstallatie. Dat ook dat fotogeniek kan zijn, wordt bewezen op deze foto.
Dikke pech: ondanks toezeggingen van de bemanning van de LO812 hoorden we bij binnenkomst van de beladen kopertrein met de LO807 het gefluit van de LO812 die een heel eind verderop aan de andere kant van de verwerkingsfabriek reed. Het bleek te gaan om de lege kolentrein naar het uitwisselingsstation met de nationale spoorwegen. Voor de terugweg met de beladen kolentrein naar het verwerkingsfabriek zijn we nog net op tijd, maar dit vraagt toch om een revanche morgen...
Terug op het terrein van de verwerkingsfabriek kunnen we wel deze opname maken van de LO812 die, na het afzetten van de beladen kolenwagens van daarnet, los naar het depot rijdt. Jammer genoeg passeren er op deze plek alleen losse locs, hoe stoer zou het zijn om hier een zware beladen trein te fotograferen... Toch is uw webmaster ook heel tevreden met deze opname, de stoere rookpluim heeft daar vast iets mee te maken.
We achtervolgen opnieuw de LO807 die ditmaal met een lege kolentrein van de verwerkingsfabriek naar de mijn van Selebi North rijdt. Om naar deze mijn te rijden, volgt de trein voor een groot stuk hetzelfde tracé zoals de trein van deze morgen. Enkel de laatste kilometer wordt afgelegd via een aparte aansluiting. We zien de trein hier net voor het vertakkingssein naar de aansluiting. Ondanks dat de trein dus niet meer ver van het eindpunt is, mag de locomotief nog even goed werken. Het gaat hier immers stevig bergop.
Zelfs op die ene kilometer kunnen we de trein nog inhalen, zodat deze foto op het aansluitspoor naar de mijn van Selebi North gemaakt kan worden. Stoom in Botswana in de dagelijkse dienst, nauwelijks 2 maanden voor het plotse einde...
Voor de terugweg met de beladen trein wordt postgevat bij een "baobab", de meest iconische boom van Afrika. Deze bomen halen leeftijden van 1000 jaar en ouder. Ze hebben slechts 3 maanden per jaar gebladerte en zijn dus de rest van het jaar kaal, wat behoorlijk uitzonderlijk is voor bomen in Afrika. Hun typische uiterlijk bezorgt hen de reputatie dat ze met de wortels naar boven groeien, een reputatie die alle eer wordt aangedaan door het exemplaar op deze foto.
Terug op het bedrijventerrein van de BCL ontmoeten we de LO807 nog een tweede keer met haar beladen kopertrein. De dienst zit er bijna op voor de bemanning: nog even de trein lossen, de loc water laten nemen en dan mogen ze gaan uitrusten.
° 04/08/16
De laatste dag van ons bezoek bij BCL begint hoopvol: er zijn enkele treinen naar de mijnen gepland en de locomotieven worden daarop voorbereid in het depot. Op deze foto wordt de rookkast van de LO807 gekuist, terwijl de LO812 wacht om water te gaan nemen.
Enkele minuten later krijgen we echter slecht nieuws: aan de laadinstallatie is een wagon ontspoord. Dit is werkelijk de slechtste plek van het hele bedrijf waar dit kon gebeuren: er kunnen immers geen treinen meer gelost worden, dus kan er uiteraard ook geen vers kopererts meer worden geladen. Pech onderweg...
Gelukkig rijdt de dagelijkse kolentrein naar het overgavestation van de nationale spoorwegen wel. De sleper van dienst is de LO812. Zo kunnen we toch nog enige actie fotograferen en hoe! Uw webmaster was gisteren "zijn kas aan 't opvreten" dat hij deze opname net had gemist. Vandaag wordt dit ruimschoots goedgemaakt, dus ondanks de pech van de ontsporing is hij toch zéér tevreden dat hij deze opname kon maken.
We kunnen dezelfde trein nog een tweede keer fotograferen bij binnenkomst in het overgavestation. Dat de tender van deze locs iets minder fraai is, wordt ruimschoots gecompenseerd door het locomotiefontwerp zelf. Wat een elegante stoomlocs zijn dit toch...
We ronden af met deze opname van de LO812 die terug naar het depot rijdt. Het is pas één uur 's namiddags, maar door de ontsporing zit de dag er fotografisch gezien op. Al een geluk dat we op dit moment niet beseffen dat twee maanden later BCL failliet zou worden verklaard. Sindsdien staan de locomotieven en het mijncomplex in haar geheel in het algemeen te wachten op een eventuele overnemer. Als die nog zou komen, is het bijzonder twijfelachtig of er nog een rol is weggelegd voor de stomers...
Vanuit Botswana gaat het nog verder naar Zuid-Afrika, het laatst bezochte land tijdens de grote zomerreis van 2016. Deze foto's vindt u hier: Stoom bij de Suid-Afrikaanse Spoorweë.
Actieve stoom in Botswana
Op 3 augustus 2016 rijdt de LO807 van BCL met een lege kopertrein van de verwerkingsfabriek naar de kopermijn van Selebi.
Anderhalf uur later zien we dezelfde trein, ondertussen beladen, van de kopermijn in Selebi naar de verwerkingsfabriek rijden.
