Spoorwegnostalgie

Zoete stoom op Java

Als kind raakte uw webmaster al gefascineerd door de foto"s van stomertjes in verre landen. De foto van zo"n locomotiefje die midden in de nacht een knalrode vonkenregen uitbraakt, stond jarenlang op zijn netvlies gebrand. Ooit, op een dag, zou hij ook dit soort foto"s maken... Jaren heeft het geduurd, maar in 2010 was het eindelijk zo ver. Ondertussen wist uw webmaster immers dat deze foto"s op Java, een Indonesisch eiland, gemaakt werden en kon hij zelf deze kleine maar charmante stomertjes gaan opzoeken.

Nog steeds worden in meerdere suikerraffinaderijen op Java dergelijke kleine stoomlocomotiefjes gebruikt om het pas gekapte suikerriet naar de fabriek te brengen. Meestal beperkt de actie zich tot rangeringen rond de fabriekspoorten, maar hier en daar kon uw webmaster ook ritten fotograferen van/naar de suikerrietvelden. Dit soort vervoer is vandaag de dag sowieso al een zeldzaamheid, maar wat deze reis helemaal tot een unieke ervaring maakte, is het gegeven dat deze locomotiefjes stuk voor stuk een Europese oorsprong kennen. Doordat Java een voormalig Nederlandse kolonie is, vinden we hier nog vele stomers van firma"s met ronkende namen als Orenstein & Koppel, Du Croo & Brauns en Jung terug. We zagen zelfs nog een Belgische Couillet, wat dit voor zover bij uw webmaster bekend tot de laatste Belgische stomer in de actieve dienst maakt!

Los van het prachtige smalspoorgeweld, is Java ook gewoon een geweldig land om te bezoeken: de palmbomen brengen je in een geweldige vakantiestemming en de supersympathieke mensen geven je overal een welkom gevoel. U leest het al: Java heeft op uw webmaster indruk nagelaten. Hopelijk is dit ook bij u het geval na het lezen van deze reisreportage...

Sragi

De eerste bezochte suikerraffinaderij was direct een klepper van formaat: te Sragi doen immers nog een zevental stomers van verschillende types dienst. De treinen rijden nagenoeg allemaal geduwd, met de schoorsteen tegen de trein, maar dit kan de pret niet drukken. De actie is immers vrij spectaculair door de bochtige ligging van het spoor en de zware treinen. Dubbeltractie is geen uitzondering en zelfs een trippeltractie kon worden gefotografeerd! Ontsporingen zijn, net zoals in de andere suikerraffinaderijen op Java, de normaalste zaak ter wereld.

Tasik Madu

Tasik Madu heeft als suikerraffinaderij last van een serieuze identiteitscrisis: enerzijds is er het harde werk met stoommachines, suikerriettreintjes en de typische geur van een suikerraffinaderij. Anderzijds bevindt zich op (!) het terrein van de raffinaderij een pretpark waar je in het weekend als toerist o.a. een ritje kan maken in een toeristisch treintje achter een van de smalspoorlocjes. U kan wellicht al raden op welk deel van de fabriek uw webmaster zich concentreerde tijdens de twee dagen dat hij deze raffinaderij bezocht...

Sudhono

Sudhono ligt op een busrit van enkele uren van Tasik Madu. Omdat we op 24 juli nog wat tijd over hadden, besloten we ook door te reizen naar deze kleinere raffinaderij. Het was een dubbeltje op zijn kant of we hier een stoomloc in dienst zouden treffen: volgens reisverslagen van collega-hobbyisten gebeurt dit dan weer wel, dan weer niet. We troffen helaas de optie "dan weer niet" want de enige rijvaardige stomer stond onder een afdak afgesteld. Gelukkig kregen we toch toestemming om de prachtige ouderwetse raffinaderij in avondlicht te bezoeken, waardoor het bezoek toch nog serieus de moeite waard werd.

Kanigoro

Kanigoro, een raffinaderij net buiten Madiun, had tijdens ons bezoek slechts één stoomloc in dienst: loc 11. Deze Orenstein & Koppel uit 1922 is naar Javaanse normen nog relatief "jong", maar draagt natuurlijk al de nodige gebruikssporen op haar oude lijf. De raffinaderij zelf hebben we hier niet bezocht, dus we houden het bij deze raffinaderij op beelden van spoorse zaken.

Purwodadi

Aan de andere kant van Madiun vinden we nog een andere raffinaderij: Purowdadi. In deze suikerraffinaderij doen dagelijks twee stomertjes dienst, ook hier verzorgen ze het vervoer van suikerriet tussen de laadinstallatie en de raffinaderij zelf. Erg fotogeniek is de vakwerkbrug die zich vlak voor de raffinaderij bevindt, vandaag de dag een van de bekendste fotomotieven voor suikerrietstoom op Java.

Rejosari

En jawel, vlakbij Madiun vinden we nog een derde suikerraffinaderij: Rejosari. In deze raffinaderij doen vooral diesellocjes dienst, maar er zijn nog wel enkele stomertjes rijvaardig. Een bijzonder exemplaar is loc 10, bijgenaamd "Salak" die wordt aangedreven via een tandwieloverbrenging om zo meer kracht op de wielen te kunnen zetten. Deze loc werd voor de gelegenheid opgestookt omdat ook Rob Dickinson met een groep Engelse spoorwegliefhebbers op deze 26e juli 2010 deze locatie bezocht.

Semboro

Semboro was de enige suikerraffinaderij waar we geen toelating kregen om onze foto"s te maken. Net voor ons bezoek waren de regels veranderd en sindsdien moest er plots schriftelijke toelating gevraagd worden via het hoofdbureau in Surabaya, enkele honderden kilometers verderop. Sja, we hebben onze fotografeersessie dan maar beperkt tot de diesels die tot buiten de fabriekspoort reden. De vuurloze stomers die op het terrein dienstdeden, hebben we helaas niet gezien.

Asembagus

Op de voorlaatste dag van juli bevinden we ons nog wat oostelijker op het eiland. We vatten onze ronde langs een aantal suikerraffinaderijen aan te Asembagus. In principe zou er hier nog een stomer in dienst zijn, maar net op de dag van ons bezoek stond de loc af te koelen en te wachten op onderhoud. Gelukkig was er nog het een en ander te zien in en rond de raffinaderij en zo konden we er toch nog een leuke dag van maken.

Olean

De meest tot de verbeelding sprekende suikerraffinaderij is zonder meer die van Olean. De reden daarvoor is dubbel: tot enkele jaren geleden reden de treinen naar en van de suikerrietvelden ook gewoon met stoomtractie (iets wat tegenwoordig ook hier zeer uitzonderlijk is geworden). Verder werkt bijna de volledige (!!) suikerraffinaderij op stoomtractie. Er gaan dan ook stemmen op om deze raffinaderij in haar geheel op de Unesco-erfgoedlijst te zetten. En terecht!

Asembagus

Op de eerste dag van augustus staat een tweede bezoek aan Asembagus op het programma. De groep van Rob Dickinson heeft hier vandaag twee speciale ritten georganiseerd en dat mogen we niet laten schieten. Vanuit de raffinaderij vertrekken er enkele spoorlijnen naar de suikerrietvelden. Een andere spoorlijn leidt naar het haventje van Jangkar, waar afgewerkte producten op de boot worden geladen. Helaas is het daar verboden om te fotograferen, maar we gebruiken wel een van de wagonnetjes van dit transport voor de eerste fotorit, waardoor een klein maar erg knap fototreintje ontstaat. In de namiddag wordt hetzelfde stomertje gebruikt om een suikerriettrein te gaan afhalen. Java zoals het moet zijn...

Vulkaan Bromo

Na het bezoek aan Asembagus nemen we direct de bus naar Probolinggo, van waaruit het per minibus naar het dorpje Bromo gaat. Hier arriveren we rond halfeen "s nachts voor een korte nachtrust. Rond 3u "s nachts moeten we immers uit de veren om te voet een berg op te klimmen om zonsopgang aan de vulkaan Bromo te mogen aanschouwen. In het pikkedonker en zonder kaart nemen we op goed geluk paadjes die ons in de juiste richting lijken te brengen. Ze gaan alleszins goed omhoog... Tegen halfzes zijn we eindelijk boven. Hier staan er een hoop minibusjes van toeristen die de luxeoplossing boven de totaalervaring verkozen. Terwijl we uitpuffend de laatste meters naar het uitzichtpunt willen afleggen, klinkt ineens overal rond ons de bekende tongval van dat ene volkje dat je echt overal ter wereld tegenkomt: "haaalllloooooooowww, hoe gaaaaat "ie". Gelukkig stralen de foto"s wel de rust van de omgeving uit :-)

Merican

Vervolgens wordt de raffinaderij van Merican bezocht. Deze ligt wat uit de richting, maar is toch de moeite waard doordat de laatste Mallet-smalspoorloc ter wereld hier actief is. We hebben geluk: de loc is in actie! Maar ook de andere twee locjes mogen er best wel wezen, zoals al snel zal blijken uit de volgende foto"s. Het spoornet zelf stelt hier niet zoveel meer voor: vanaf de overslagplaats waar het suikerriet van vrachtwagens op de smalspoorwagentjes wordt geladen, draait het spoor eigenlijk in een grote boog om de raffinaderij heen. De totale lengte is dan minder dan een kilometer. Toch biedt ook deze raffinaderij weer een aantal leuke fotopunten.

Sumberharjo

De voorlaatste raffinaderij die we bezoeken is er eentje om U tegen te zeggen: op het moment dat wij op bezoek zijn, zijn er maar liefst 7 locomotieven in dienst, waardoor het samen met Sragi (helemaal in het begin van deze reportage) de actiefste raffinaderij is qua gebruik van stoomlocomotieven. Leuk aan deze raffinaderij is ook dat er nog echte veldritten worden uitgevoerd met stoomtractie. Het minpunt is dan weer dat de terugritten van de beladen treinen bijna altijd na zonsondergang plaatsvinden, zo ook bij ons bezoek. Toch beklagen we ons allerminst dat we deze raffinaderij hebben bezocht, zoals al snel zal blijken uit de foto"s.

Pangka

We ronden onze rondreis langs de verschillende raffinaderijen af in Pangka. In deze raffinaderij bevindt zich nog een Belgische locomotief die nog af en toe wordt ingezet, wat een bezoek voor ons tot een must maakt. Verder is van deze raffinaderij ook bekend dat de locomotiefjes vaak met bagassus (suikerrietpulp) worden gestookt, waardoor "s nachts heuse vonkenregens ontstaan. Zo kunnen we deze reportage van een voor uw webmaster bijzonder boeiende reis afronden in stijl :-)

Nadat we op 21 juli 2010 onze toelating hebben geregeld (kostprijs: 5 Euro per persoon), snellen we ons naar het kleine depot, waar het net ploegwissel is. Hoewel de blik van deze machinist anders doet vermoeden, worden we meteen verwelkomd door het sympathieke personeel. Nog eventjes geduld en ze mogen weer aan de slag...

Als loc 16 wordt bevoorraad met verse blokken hout, vormt dit een heerlijk motief in het vroege morgenlicht. Duidelijk te zien, is hoe de loc breed over de sporen hangt. De spoorbreedte is met zijn 60cm dan ook wel erg klein...

Tijd voor actie: loc 8 is zonet van het depot naar de overgavebundel gereden en wisselt nu van front om op het juiste spoor terecht te komen. Palmbomen, suikerrietvelden: de juiste toon is meteen gezet!

Enkele minuten later is ook loc 12 van de partij. De loc volgt vlak achter een lege stam suikerrietwagens die door loc 6 omgerangeerd wordt.

Loc 12 voelt zich blijkbaar wat eenzaam en dus komt loc 16 het gezelschap vervoegen. Ja, het wordt gezellig druk stilletjes aan...

Er kan nog meer bij... De bemanning van loc 17 stond zich duidelijk te vervelen aan het depot en dus besluiten ze ook maar naar de overgavebundel te rijden. Stel je immers voor dat ze alle actie zouden missen...

En om het feest compleet te maken, komt ook loc 5 nog opdagen. Dat maakt zo maar eventjes 5 stomertjes in dagelijkse dienst op één foto... In België zou men spreken van een stoomspektakel, op Java is dit gewoon dagelijkse dienst...

Goed, het theekransje kan niet blijven duren en dus komt de boel langzaamaan in beweging. We zien hier loc 17 die assisteert bij het beladen van een lading suikerrietwagens. Het suikerriet wordt per vrachtwagen tot hier vervoerd, van waaruit het per trein de fabriek wordt ingebracht. De installaties binnen de fabrieken zijn voorzien voor het krappe profiel van de smalspoortreintjes, waardoor de vrachtwagens er niets verloren hebben. Gelukkig maar, want anders was het al lang over en uit voor de stomertjes.

We gaan nog even terug naar de kop van de bundel, waar loc 5 een aantal wagens opduwt, zodat loc 6 ze dadelijk kan overnemen. Hoewel het er de schijn van heeft, gaat het dus niet om een trein die door een tweede loc opgedrukt wordt. Dat zou net iets té spectaculair geweest zijn...

Nee, dat spektakel wordt bewaard voor deze foto... Doordat de sporen "s morgens vochtig zijn, hebben de locjes grote moeite om de treinen in beweging te brengen. Om die reden worden de eerste treinen met twee of zelfs met drie (!) loc"s naar de raffinaderij geduwd. Zo zien we op deze foto de locjes 5, 12 en 16 hun krachten bundelen aan de poort van de fabriek. De loc"s worden trouwens niet met de trein gekoppeld: ze nemen "gewoon" (!) een aanloop en met een harde klap duwen ze ineens de trein in beweging.

Nadat de locjes een volle lading naar de raffinaderij hebben gebracht, keren ze telkens los terug naar de bundel. Slechts na een tijd wordt er immers een erg lange reeks lege wagens naar de laadplaats gesleept. Het personeel van loc 12 vindt dit totaal niet erg, want zo kunnen ze eventjes bij deze winkeltjes stoppen om verse sigaretten te kopen.

Jaja, er wordt gewerkt op Java... Deze drie werkmannen hebben alle tijd van de wereld en genieten rustig van "t zonnetje en de fotografische aandacht. Met een beetje goktalent kan je "Servies tambal ban" wellicht correct vertalen. Zo niet kan het overbekende rond voorwerp links in beeld wellicht helpen ;-)

Zoals wat hoger al opgemerkt werd, worden de wagens gelost in de raffinaderij en worden ze vervolgens samengekoppeld tot erg lange treinen om zo weer naar de laadplaats te worden gebracht. Dit werk is in de handen van de locjes 20 en 8, die ruim voldoende pk"s aan boord hebben om de treinen tot 40 wagens lang te verslepen.

Op het smalspoornet vinden frequent ontsporingen plaats door het vele rondslingerende suikerriet en de slechte staat van het spoor. Zonet is het aan deze wissel weer prijs geweest en dus rukken de spoorleggers uit om het kwaad te verhelpen. De wisseltong sluit niet meer goed aan en dus zit er niets anders op dan ze los te maken en ze correct weer te monteren.

In afwachting van de reparatie van de erg cruciale wissel is het voor de stomertjes afwachten geblazen. Na een halfuurtje is het leed verholpen en kan loc 17 verder met haar werk. Deze 99-jaar oude dame doet het nog erg goed ondanks haar leeftijd...

Welgeteld één jaartje jonger is loc 16 van de Sachsische Maschinenfabrik. Let zeker eens op de plaat "S.S." op deze loc. Dit slaat uiteraard niet op het gespuis uit W.O.II, maar heeft betrekking op de periode dat Indonesië nog een Nederlandse kolonie was. In die tijd waren hier de StaatsSpoorwegen actief, iets wat zelfs anno 2010 hier en daar nog zichtbaar is!

De machinist van loc 17 vindt het allemaal geweldig! Samen met twee spoorwegliefhebbers in spé poseert hij enthousiast voor twee Belgen die een geweldige eerste dag beleven op dit smalspoornet.

Enkele minuten later demonstreert een collega de werking van dezelfde loc. Echt moeilijk kan je de werking van deze loc"s niet noemen: via het wiel regelt de machinist de stoomtoevoer naar de cilinders, de handel rechts bepaalt de rijrichting. En de remmen dan? Niet nodig, je kan toch ook stoom in de tegenrichting geven? :-)

Dus u geloofde niet dat de loc ten tijde van de foto al 99 jaar oud was? Dit bewijs is nochtans behoorlijk sluitend :-) Onvoorstelbaar dat deze locjes het maar blijven uitzingen. Dit zegt toch erg veel over de degelijkheid van de toen gebruikte technieken!

Afronden doen we bij de spoorlieden die wéér een wagon aan het hersporen zijn. Gewoon de krik eronder en duwen maar... Zalig dat het leven soms zo eenvoudig kan zijn!

Op 23 juli 2010 bezoeken we Tasik Madu. In de werkplaats van deze grotere raffinaderij bevinden zich meerdere stomers in onderhoud. Te midden van andere oudgedienden staat loc 5, een Orenstein & Koppel uit 1923 te wachten op de volgende inzet. Niets doet vermoeden dat deze enkele uren later al zal plaatsvinden...

Voor een kleinere loods staat ook loc 1 nog afgesteld. Deze Henschel uit 1925 is momenteel niet in dienst en wacht dus een onzeker lot af.

Een aantal bezoeken aan raffinaderijen konden we laten samenvallen met bezoeken van een Engelse groep toeristen, onder leiding van Rob Dickinson en John Raby. Hier zijn we hen erg dankbaar voor, want zo konden we een aantal interessante zaken fotograferen die voor een individu onmogelijk (lees: onbetaalbaar...) zijn. Zo werd deze stoomwals opgestookt om enkele ererondjes te rijden voor de geïnteresseerde toeschouwers. Hoewel de stoomwals in principe nog in dienst is, moet je natuurlijk al erg veel geluk hebben om ze in normale omstandigheden ook daadwerkelijk aan het werk te zien.

Natuurlijk rijden er in de raffinaderijen ook een aantal diesellocjes rond. Hoewel we de nadruk uiteraard op stoomtractie leggen, zijn er bij die dieseltjes ook interessante exemplaren te fotograferen. Terwijl enkele Javaanse boerinnen druk bezig zijn met het verplanten van rijstplantjes, passeert zo"n interessant exemplaar de revue op weg naar een beladen suikerriettrein.

De hard werkende dames verdienen toch nog wat extra aandacht, want het werk dat ze verrichten is geen pleziertje... Rijstplanten zijn er erg intensief qua onderhoud: nadat ze een tijdje gegroeid zijn, moeten ze naar een andere plek worden verplant. Zo zie je overal op Java dames bezig die plantjes uittrekken en met een maatstok weer andere plantjes in de plaats zetten.

Loc VI is in meerdere opzichten een erg speciale locomotief. Eerst en vooral doet de loc een beetje denken aan een "mini-P8". Dit is niet zo vreemd, aangezien de loc van Duitse origine is (het is een Orenstein & Koppel uit 1929). Verder maakt de loc gebruik van een Luttermöller-aandrijving, waarbij de buitenste assen met tandwielen worden aangedreven zodat ze minder moeite hebben met krappe bochten. Verder is het de grootste smalspoorloc die nog rondrijdt op Java én bovendien is het gewoon een pracht van een loc! Fier staat deze schoonheid in het avondlicht te pronken, net alvorens een beladen suikerriettrein naar de raffinaderij te slepen.

Enkele minuutjes later is het zo ver en zet deze majestueuze verschijning zich in beweging. We zien haar hier op het uitwijkspoor buiten de fabriek in een typisch landelijke omgeving. De Javanen op de bufferbalk zijn trouwens geen zwartrijders: tijdens de ritjes moeten ze manueel zandstrooien voor de wielen, zodat de loc niet continu slipt. Geen overbodige luxe overigens...

Omdat het zo mooi is, spenderen we nog een halve dag extra in Tasik Madu. Loc VI staat ondertussen afgekoeld voor de werkplaats, maar is in het mooie ochtendlicht een foto meer dan waard. Hier mag je toch écht wel spreken van een geslaagd ontwerp! Het olijfgroen doet het ook bijzonder goed op deze locomotief.

Gisteren stond loc 5 nog rustig in de werkplaats, maar vandaag mag ze hard aan het werk: ze moet de beladen rietwagens van de laadplaats naar de raffinaderij rangeren. We zien haar hier bij het passeren van het locale "seinhuis" (de golfplaten constructie links op de foto).

De ene rit volgt direct na de andere en zo zien we het locje al snel tegen de volgende beladen trein aan de laadplaats. Door de rookpluim lijkt het alsof de trein al aan het rijden is, maar de oplettende lezer merkt natuurlijk op dat de "zandstrooiers" nog niet op de bufferbalk zitten. Ondertussen staat ook dieselloc D15 te wachten op het vertreksein.

Enkele minuten later komt er beweging in de zaak. Nu ja, voor wat de trein betreft toch... De Javanen rechts in beeld doen het duidelijk wat kalmer aan. Ach, er zijn arbeiders genoeg om al het werk te doen...

Ja, de Javanen maken er echt wel een kunst van om te luieren in stijl! Met zijn drieën liggen ze op deze tot "hemelbed" omgebouwde rietwagen. Zou de baas dit door hebben?

Binnen gaat het werk (nu ja...) verder: deze arbeider heeft een grotere verantwoordelijkheid: het bewaken van deze stoommachine. In de praktijk komt het er op neer dat hij om de paar minuten wat olie op de zuiger moet smeren en dat hij het toerental wat verhoogt of verlaagt.

Speciaal voor uw webmaster en diens reisgezel Hans wordt deze stoompomp opgestart. Op deze foto is het echter nog niet zo ver, want de arbeider is het drijfwerk nog even aan het smeren.

Als we dit motief in scène hadden gezet, had het er vast niet beter uitgezien... Ronduit subliem is dit meetlabo diep verborgen in de catacomben van de suikerraffinaderij.

Een lokaal verderop vinden we deze prachtige weegschaal van Toledo met opschriften die wel erg vertrouwd aandoen. Interessant dat het vroegere koloniale verleden zich zo nog steeds uit.

Vooruit dan... Om het af te leren wordt nog één stoommachine in de grote raffinaderij van Tasik Madu gefotografeerd. Duidelijk te zien is dat de machine aan een hoog toerental draait: je ziet de spaken zelfs niet op de foto...

Ok, loc 3 staat op 24 juli 2010 dan wel afgesteld onder een afdakje, maar samen met deze nogal extravagante Javaan is de loc een foto toch meer dan waard. Ja, gezond is al dat suikerriet toch niet voor je tanden...

Geen stoomlocs in dienst? Op naar de raffinaderij dan maar... Daar vinden we deze elektriciteitsgenerator op stoomkracht! Helaas zijn we een dagje te laat: gisteren heeft dit technisch hoogstandje nog dienst gedaan... Nu ja, het voordeel is dan weer dat we de rotor met haar koolborstels nu haarscherp kunnen fotograferen.

Ja, de voormalige Nederlandse aanwezigheid op Java laat zich nog steeds voelen. De elektriciteitsgenerator op de vorige foto is immers gebouwd door de firma "Jaffa" te Utrecht! De schilders van dienst hebben wel een beetje met de rode verf gemorst :-)

Bij een elektriciteitsgenerator hoort een controlebord en ook dat paneel is nog authentiek Nederlands, inclusief de opschriften zoals bovenaan op de foto te zien is! Onvoorstelbaar...

Het wordt nog wat straffer als we de maalinstallatie bezoeken... De stoommachines zijn immers zonder uitzondering van de overbekende firma "Werkspoor" te Amsterdam. Hoewel deze firma al een aantal jaren van het toneel verdwenen is, laat ze zelfs op Java op een stomende wijze nog steeds haar "sporen" na!

De verschillende stoommachines in de raffinaderij moeten natuurlijk van voldoende stoom voorzien worden. Die stoom wordt geleverd door een hele serie centraal in de raffinaderij gelegen stoomketels. Op deze foto zien we vier van de ruim tien stoomketels die via een rollende band links continu met suikerrietpulp gevoed worden. De arbeider zijn taak is met een lange haak de doorvoer naar de ovens onder deze ketels te verzekeren.

Een verdieping lager vinden we de ovens zelf dus terug. Een arbeider is druk bezig met het uit elkaar trekken van de pulp, zodat een goede trek op het vuur verzekerd blijft. Geen aangenaam werk, want de temperatuur loopt hier op tot zo"n 50°C...

Enkele meters verderop is de temperatuur iets minder onaangenaam en vinden we deze doorkijk op weer zo"n leuk stukje industriële archeologie. Hoewel de functie van het bewuste apparaat niet achterhaald kon worden, levert het toch een interessante foto op, die met plezier op deze site gezet wordt.

Hoewel de nacht ondertussen volledig is ingevallen, maken we toch nog een extra foto van loc 3. De loc staat immers erg fotogeniek naast deze prachtige boom onder een paars gekleurde lucht. Of: hoe zelfs een afgestelde stomer erg fotogeniek kan zijn...

De overgavebundel van Kanigoro is redelijk fotogeniek doordat hij in een bocht ligt tussen typisch tropische bomen. Vanuit een uitkijkpost kan op 25 juli 2010 deze opname worden gemaakt van loc 11 die klaar staat om een beladen suikerriettrein naar de raffinaderij te brengen. Dit gebeurt met een zigzagbeweging: de loc sleept de trein eerst tot voorbij een wissel en duwt de wagens wat later de raffinaderij binnen.

De Javanen zijn blijkbaar nog niet op de hoogte van de gevaren van roken... Deze machinist heeft echter een goede reden om zichzelf proberen te kalmeren met een sigaret want de injecteur van de loc doet plots lastig, waardoor hij het waterniveau in de ketel niet meer kan aanvullen. Sowieso is het dan gedaan met rijden, maar dit levert ook een gevaar voor ketelontploffing op. Gelukkig krijgt hij wat later de injecteur toch weer aan de praat...

Niet alleen met de locomotief is er een probleem... Bij sommige rangeringen worden tractoren gebruikt om de wagons vooruit te duwen. Bij een wat wild uitgevoerd manoeuvre met zo"n tractor is deze beladen wagon gekanteld, een spectaculair zicht. Minstens even spectaculair is het tempo waarmee de arbeiders nu toch aan de slag gaan om de wagon weer op de sporen te krijgen.

Ook 's nachts gaan de rangeringen door. Tijdens het zogenoemde blauwe uur staat loc 11 klaar om een set beladen wagens in de raffinaderij binnen te duwen, hetgeen dit stemmige beeld oplevert.

Op 26 juli 2010 wordt de suikerraffinaderij van Purwodadi bezocht. "s Morgens zijn de sporen redelijk vochtig. Hierdoor rijden de eerste suikerriettreinen na de ploegwissel met een dubbeltractie. Zo zien we loc 15 en loc 10 met vereende krachten deze beladen suikerriettrein naar de raffinaderij duwen op de prachtige vakwerkbrug. Loc 15 heeft trouwens een lichte identiteitscrisis doordat ze de rookkastdeur van loc 7 heeft gekregen. Doordat dit nummer mee gegoten is in de rookkastdeur is het natuurlijk erg lastig om het achteraf te verwijderen. Op een "spoornet" met maar 2 stoomlocomotieven in dienst mag dit echter niet zo"n probleem vormen.

Vlak achter de brug vinden we voorwaar een echt seinhuis mét maar liefst één sein! Terwijl de vorige trein in de raffinaderij gelost wordt, staat loc 10 (een exact honderdjarige Orenstein & Koppel ten tijde van deze opname) naast het seinpostje al klaar met de volgende trein.

Wat later vinden we loc 10 met een andere beladen trein aan de uitrit van de overgavebundel. Links in beeld zie je de snel groeiende file als gevolg van het wachten voor de overweg. Vooral brommers zijn enorm populair op Java...

In de suikerraffinaderij kunnen ze niet meer volgen met het verwerken van suikerriet. Gevolg is dat de twee stomers een verplichte pauze nemen aan de overgavebundel. Nu ja, het levert alleszins een mooie afscheidsfoto op van deze fotogenieke oudgedienden.

Onderweg naar Madiun is er tijd voor een korte lunch in het busstation. Over de voedselhygiëne gaan we maar niet uitwijden, maar u mag gerust zijn dat de Javaanse keuken smaakt.

Nog steeds op 26 juli 2010 wordt ook Rejosari bezocht. Aan de ingang van de raffinaderij vinden deze Javaanse arbeidsters het dik in orde dat ze gefotografeerd worden. Al een geluk, want ze zitten wel erg fotogeniek met hun manden en opvallende kledij.

Je zou het niet zeggen, maar loc 15 is nagenoeg even oud als de meeste stomertjes op Java. Over de exacte oorsprong van deze loc (die helaas erg onfotogeniek stond te pauzeren) is enkel bekend dat ze gebouwd is bij Montania. Wellicht dateert ze van ergens voor 1920 hetgeen haar dus echt wel tot een dieselveteraan maakt.

Veel minder oud is de van oorsprong Japanse loc 20 die met een set lege suikerrietwagens rangeert. Veel van de rangeringen rond de raffinaderijen gebeuren als opdrukbeweging. Bij zo"n rangeerbewegingen wordt de loc niet met de wagens gekoppeld en raakt ze dus de suikerrietstengels op een niet te zachtzinnige wijze. Om schade te voorkomen werd op de loc dan ook de met veiligheidsstrepen gemarkeerde constructie aangebracht hetgeen haar toch een bijzonder uiterlijk geeft.

En hier is ze dan... Loc 10 is de allerlaatste stomer ter wereld in de actieve dienst met een tandwieloverbrenging. Dit valt op doordat de cilinders opvallend hoog gemonteerd zijn en er geen drijfstang is tussen de cilinders en de wielen. Speciaal voor de aanwezige fotografen maakt ze een aantal rangeerbewegingen ter hoogte van deze leuke watertoren.

De suikerraffinaderij is erg fotogeniek en dus maken we hier een rondwandeling om al dat moois te fotograferen. De ovens van de stoomketels werken op pulp die wordt gemalen uit de suikerrietstengels. Op deze foto ziet u de toevoer van die pulp. De arbeiders moeten er voor zorgen dat de aanvoer op de banden verzekerd blijft, geen te benijden job in een warme stoffige omgeving...

Op de huidskleur van de Javanen na kon deze scène zo uit de film "Daens" komen... In de grote metaalwerkplaats van de raffinaderij zijn de meeste machines nog aangedreven met grote banden. Fantastisch om een dergelijke installatie nog in actie te zien anno 2010!

Terug in het typische lawaai en de karakteristieke geur/stank van de raffinaderij vinden we deze mooie stoommachine terug. Buiten wordt het stilletjes aan donker en dus moeten de gloeilampjes aan. Zo wordt de hele raffinaderij ineens sfeervol verlicht!

Wat verderop staat deze stoompomp te wachten op een volgende inzet. Uw webmaster bekent: niet enkel de treinen op Java trekken zijn aandacht, deze pareltjes van industriële archeologie zijn het fotograferen ook meer dan waard!

Eindelijk! Een van de hoofdredenen voor uw webmaster om Java te bezoeken waren de foto"s die hij uit zijn kindertijd herinnerde, waarbij de kleine stomertjes met suikerrietpulp gestookt werden waardoor ze letterlijk vuur uitspuwden. Vanavond is het zo ver, als speciaal voor de twee aanwezige Belgen loc 10 nog eens van vers voer voorzien wordt om wat later weer in de loods te worden afgesteld. Wat een schouwspel!

In Semboro wordt op 29 juli slechts een blitzbezoek gebracht, want in tegenstelling tot de andere raffinaderijen mag hier enkel op het buitenterrein worden gefotografeerd. We missen daardoor helaas de stoomtractie op het terrein, maar kunnen wel enige actie fotograferen in de vorm van deze Schoema (loc 23) die met één lege suikerrietwagen rangeert. Op de achtergrond staan nog enkele andere diesels, klaar om met hun treinen naar de suikerrietvelden te rijden.

Een dag later bezoeken we Asembagus. Deze stoomketel heeft duidelijk zijn beste tijd gehad... In een hoekje van het terrein ligt hij te wachten op zijn onverbiddelijke lot: de snijbrander...

Een kilometer buiten de raffinaderij, te Gudang, ziet de omgeving er al erg landelijk uit. In deze leuke omgeving zien we loc 6 met een lege suikerriettrein van de raffinaderij naar Los Tebang rijden. Op die plek zal de trein worden beladen met vers suikerriet. Let trouwens ook even op de vulkaan rechts achter de loc.

Na het nemen van de vorige foto wandelen we terug in de richting van de suikerraffinaderij. Nabij de fabriekspoort zien we loc 12 met een set gesloten goederenwagens passeren. Een echte goederentrein zowaar! Wat later leren we dat deze trein afgewerkt suiker van de raffinaderij naar de haven van Jangkar brengt. Daar zullen de zakken suiker uiteraard per boot hun reis verder zetten.

Ook in Asembagus gebeurt het maalproces van het suikerriet nog volledig op stoomkracht. In een oorverdovend lawaai kan dan ook deze opname gemaakt worden van deze serie prachtige stoommachines in commercieel gebruik.

Deze mooie constructeursplaat laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Overal op dit eiland vind je nog stille getuigen van het voormalig Nederlandse koloniale verleden...

Wat verderop in de raffinaderij vinden we de stoomketels die ook een Nederlandse oorsprong hebben, ze zijn immers gebouwd bij Machinefabriek Breda v/h Backer & Rueb in 1928. Zouden ook op Java de gloeilampen binnenkort door spaarlampen vervangen worden? Het mag dan al beter zijn voor het milieu, qua sfeer zal het er dan toch niet op beteren...

In de catacomben van de raffinaderij ziet het er erg somber uit... U raadt het al: we bevinden ons weer aan de asbakken van de stoomketels, waar het nu niet bepaald aangenaam vertoeven is. De rook die tegen het plafond van deze ruimte blijft hangen zegt wellicht genoeg!

En toch nemen ook de arbeiders die de assen uit de assenbakken moeten trekken het allemaal luchtig op. Ze verdienen dan ook een fotografische vermelding op deze website, want de job die ze moeten uitvoeren, is écht niet te benijden...

Doordat Rob Dickinson zo vriendelijk is ons op 31 juli 2010 sleeptouw te nemen tijdens zijn bezoek aan Olean, kunnen we toch redelijk wat stoomtreinactie meepikken. Uitzonderlijk wordt er immers met stoomtractie naar de suikerrietvelden gereden. Voordat het echter zo ver is, moet loc 1 nog de nodige rangeringen uitvoeren, waardoor we haar net buiten de fabriekspoort zien rangeren.

De koeien kunnen hun ogen niet geloven als deze Orenstein & Koppel uit 1912 met een lege suikerriettrein "hun" habitat passeert. Rechts een van de vele kleine typische winkeltjes die je her en der in het Javaanse straatbeeld terugvindt.

Wat verderop zien we dezelfde trein nog eens opnieuw terwijl hij kruist met een van de ontelbare brommers die op dit eiland rondrijden. Achter de trein zie je ook dat we wel degelijk in Azië zitten aan de poort waarvan de stijl duidelijk gebaseerd is op de traditionele poorten die in China en Japan overal te zien zijn.

Enkele kilometers verderop heeft de trein haar bestemming bereikt en wordt loc 1 losgekoppeld, zodanig dat de wagens naar het suikerrietveld kunnen worden gebracht. Dit gebeurt via het wel erg gammele spoor links, waarop al enkele wagens wachten op hun overbrenging naar het veld. De berg is een actieve vulkaan, waar aan sulferwinning wordt gedaan. In de reeks ergste manieren om je brood te winnen, verdient zo"n job een hoge vermelding...

Uiteraard kunnen de stoomlocjes niet over het gammele spoor naar het rietveld rijden. Hier vinden we dan ook een érg speciale tractievorm terug: waterbuffels! Deze beesten worden door de Javanen gevangen en min of meer afgericht om de wagens te slepen. Toch kregen we de niet mis te verstane waarschuwing mee dat dit wilde beesten zijn en dus best uit hun buurt blijven.

Als de wagens op hun plek staan, keert een relatieve vorm van rust weer. Ok, de wagens worden wel beladen, maar er is zeker tijd over om rustig een sigaretje te rollen.

Ondertussen wordt in de raffinaderij heel wat harder gewerkt. Loc 4 "Semeru" (ook een O&K uit 1912) heeft het maar druk met het rangeren van lege en beladen suikerrietwagens. We zien haar hier aan het werk tijdens het opduwen van een set beladen wagens tussen de bijna archeologische omgeving van deze raffinaderij.

We nemen nu een kijkje in de meest authentieke suikerraffinaderij op Java. Ook hier vinden we weer Stork-stoommachines uit een roemrijk verleden in de actieve dienst. Onvoorstelbaar...

Zalig om in zo"n raffinaderij rond te lopen en overal rondom je het typische "psjiepsjoepsjiepsjoe"-geluid van continu draaiende stoommachines te horen. Dit voelt echt aan als een reis naar het verleden, een machtige ervaring!

En het houdt niet op: om de paar meter vinden we een stoommachine. In een uithoek van de raffinaderij vinden we dit in olie gedrenkt exemplaar terug.

Op deze foto is de gehele productielijn zichtbaar. Aan de tweede stoommachine is overigens een arbeider de bewegende delen aan het smeren. Ja, stoommachines vragen natuurlijk de nodige aandacht...

Deze sfeer kan je toch in geen enkel museum nabootsen?

Op een gegeven moment klinkt het schriele geluid van een stoomfluit door de hall: schafttijd! De arbeiders verminderen nu de stoomtoevoer naar de stoommachines, waardoor ze nog net in beweging blijven. Op die manier wordt voorkomen dat er zich condens vormt in de cilinders.

Niet alleen het verwerken van de suiker gebeurt met stoomtractie. Op deze foto zie je een pomp op stoomtractie die het water richting de zuiveringslijn pompt.

Een beetje verderop vinden we deze lekkende pomp, waardoor zich een goedje heeft afgezet tegen het pomphuis. Is dit gewone kalkaanslag? Uw webmaster is het maar niet gaan uittesten...

Deze machine ligt eventjes stil op het moment van de opname. Het zou hier gaan om een vacuümpomp uit het einde van de 18e eeuw...

"stoom"machine... Het mag duidelijk zijn dat dit niet de bedoeling is... Meteen na het maken van deze opname komen er enkele arbeiders toegesneld om de lekkende pakkingen weer dicht te krijgen. Niet simpel, aangezien de machine niet kan worden stilgelegd. Met de nodige hamerslagen wordt het lekken van stoom alleszins verminderd. Voor eventjes toch...

In de namiddag gaan we terug het veld op. Op deze foto wacht loc 1 op de passage van loc 4 met een beladen suikerriettrein. Het is toch een machtig zicht om het kleine locomotiefje naast de veel grotere bananenplanten te zien staan.

Tijdens het blauwe uur (dat op Java maar héél kort duurt doordat we ons bijna op de evenaar bevinden en de zon dus pijlsnel ondergaat) staat loc 4 uit te puffen voor de prachtige locloods. Wat een sfeer...

Een uurtje later is het tijd om haar van vers krachtvoer te zien. We hebben geluk: er wordt met "bagasus" gestookt, wat deze prachtige vonkenregen oplevert. Dit vormt meteen een prachtige afsluiter van een geweldige dag in de raffinaderij der raffinaderijen: Olean...

Op 1 augustus keren we terug naar Asembagus voor een charterrit met smalspoorstoom. Een leuk hobbyprojectje voor de restaurateur? Wellicht is het daarvoor wat laat en is de snijbrander het triestige lot voor dit overblijfsel van wat ooit een locomotief was...

Vlak na het verlaten van het fabrieksterrein van de raffinaderij ligt een lang inhaalspoor. De machinist van Loc 10 (een Orenstein & Koppel uit 1920) vraagt zich af wat er zo speciaal is aan zijn treintje dat een aantal westerlingen de halve wereld afgereisd zijn om deze foto"s te kunnen maken. Uw webmaster daarentegen voelt het al in zijn kleine teen: dit wordt een geweldige dag!

Een stoomloc, suikerrietvelden en een vulkaan op één foto. dat moet Java zijn! We bevinden ons te Gudang, aan de aftakking naar enkele suikerrietvelden van de spoorlijn naar het locale haventje.

Terwijl we met een tiental hobbyisten op stoomjacht zijn, gaat het locale leven op Java uiteraard zijn gewone gangetje. Zo is deze jongeman druk bezig met het scheren van zijn schapen, iets wat je bij ons nauwelijks nog ziet... Het schaap ondergaat het allemaal rustig.

In het dorpje Gudang heb je prachtige fotomogelijkheden. Om de paar meter stopt het treintje dan ook voor weer een fotosessie. Hoewel telkens schijnvertrekken worden voorzien, is hier niet zoveel van te merken, doordat het zo warm is dat de stoom uit de schoorsteen totaal onzichtbaar is.

Weer wat verder bevinden zich enkele runderen die zich gewillig laten fotograferen. In tegenstelling tot in België gaan deze beesten niet meteen op de loop als ze nog eens een stoomtrein zien. Nu ja, de eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat het tempo iets trager ligt en de cilinderslagen iets minder imposant zijn. Zoals alles in dit prachtige land, gaat immers ook het ritje met een stoomtrein zijn gemoedelijke gangetje. Let trouwens ook even op het vreemde stuk spoor links vooraan in beeld. Dit is een oplegwissel, 6 foto"s verder ziet u de werking van een dergelijke wissel.

Als ik ooit eens vijf minuten tijd heb... Aan het suikerrietveld "Los Tebang" staat dit bankje wel érg uitnodigend om eventjes uit te rusten. Heerlijk toch om als kind nog te kunnen opgroeien in een maatschappij zonder de allesoverheersende macht van de klok...

Op dezelfde plek staat loc 10 uit te puffen na aankomst met zijn fotogoederentreintje. Het kalf is al lang blij dat het in de schaduw mag genieten van wat verkoeling en trekt eens goed zijn neus op voor de onverwachte bezoekers.

Terwijl de Engelse toeristen gaan genieten van een uitgebreid middagmaal, besluiten wij eventjes naar het nabijgelegen strand te gaan. We moeten toch één keer de toerist uithangen... Maar dan niet echt: we hopen immers enkele leuke opnames van vissers te kunnen maken en hebben nog geluk ook doordat er net enkele typische Javaanse bootjes aan wal komen.

Ja, in het dorpje Maongan leven de meeste inwoners duidelijk van de visserij. Schitterend om eventjes toeschouwer te zijn van nog zo"n stukje traditie. Deze visser laat het allemaal niet aan zijn hart komen en poseert gewillig voor de twee enthousiaste fotografen.

Tijd om terug naar Asembagus te trekken, want in de namiddag rijdt loc 10 naar de suikerrietvelden in Awar-Awar om daar een beladen suikerriettrein op te pikken. Tijdens dit ritje (tender voor) passeert het locje enkele prachtige palmbomen, reden genoeg voor een sfeeropname die weer eens aantoont hoe mooi stoom op Java kan zijn.

Omdat de sporen naar de suikerrietvelden steeds verlegd worden, maakt met voor de aansluiting op het "hoofdspoor" (ahum...) gebruik van oplegwissels. De werking hiervan is duidelijk op de foto, maar kijk zeker eventjes naar de kwaliteit van het spoor naar het veld. Het spreekt voor zich dat een locomotief hier niet overheen kan rijden. Op dit laatste stuk worden de wagentjes dan ook verplaatst met een wel erg origineel tractiemiddel dat we ook in Olean al in actie zagen...

Inderdaad: ook hier wordt weer gebruik gemaakt van de nodige RK"s (rundskrachten) om de wagentjes te verplaatsen. We zien hier een "dubbeltractie" (of is het treinschakeling? Er is immers maar één "machinist") aan het werk, waarbij toch opvalt dat deze beesten een pak tammer zijn dan de waterbuffels in Olean.

Wat later is het zo ver en mag loc 10 haar kunstjes vertonen met deze deels beladen suikerriettrein. In een mooi avondlicht laat het locje zich gewillig fotograferen terwijl uw webmaster enorm blij is dat hij naar Java is gekomen. Dit zijn de foto"s waarvan hij jaren gedroomd heeft om ze zelf te kunnen maken...

Voor enkele pakjes sigaretten vinden we het personeel bereid om enkele schijnvertrekken te houden. Zo zien we dezelfde trein op dezelfde plek vanuit een andere hoek. Hoewel het er helemaal anders uitziet dan op de vorige foto, is het toch ook weer helemaal niet mis.

Met deze klepper van formaat nemen we afscheid van loc 10 en de raffinaderij van Asembagus... Vlak voor het ondergaan van de zon zien we het locje dit bruggetje oversteken terwijl het water de koningin van het suikerrietspoor weerspiegelt. Wat een manier om de dag af te ronden...

In de vroege ochtend van 2/8/10 beklimmen we de Bromo. Onderweg naar de top zien we het licht worden. Snel wordt deze opname gemaakt. Helaas is er niet zoveel tijd om van deze ochtendschemering te genieten, want doordat we vlak aan de evenaar zitten, gaat de zon pijlsnel op. Toch belooft dit bezoek aan de vulkaan Bromo de moeite te worden. Toegegeven: de toeristenbrochures hebben dan toch gelijk!

Na het genieten van de zonsopgang aan Bromo is het tijd voor wat fotowerk. Tijdens de busrit naar Bromo viel al ook enorm op hoezeer we aan het klimmen waren: we vertrokken bijna op zeeniveau en gedurende een uur lang bleven we maar steil omhoog rijden. Ook onze nachtelijke wandeling ging erg steil omhoog. Doordat het al donker was, zagen we hier niet veel van, maar nu het weer licht wordt, beseffen we pas echt hoe hoog we ons nu bevinden. Ja, dit was heel deze klim meer dan waard!

De vulkaan Bromo zelf bevindt zich wat lager dan de berg waar we de zonsopgang op beleefd hebben. We dalen dan ook weer een eindje af om vervolgens naar de kraterrand van de Bromo toe te gaan. Voor wie nooit een vulkaan bezocht heeft: denk aan de geur van rotte eieren in het kwadraat ;-)

Op 3 augustus 2010 bevinden we ons in de raffinaderij van Merican. Zoals in iedere raffinaderij wordt ook hier de kwaliteit van de geproduceerde suiker getest. Aan de ingang vinden we dan ook weer de bijna obligate set proefbuisjes met suikeroplossingen in allerlei concentraties.

Dat het rangeren niet bepaald zachtzinnig verloopt, bewijst deze foto. Malletloc 205 (gebouwd bij Du Croo & Brauns, bj 1927) zet met een stootbeweging een aantal beladen suikerrietwagens in beweging. Doordat de loc net een verse voorraad water gekregen heeft, stroomt dit water over de randen van de tender.

Aan de laadinstallatie vinden we loc 8 die even van een pauze geniet tijdens het laden van de wagens. Tijdens een stookbeurt wordt de aanjager eventjes opgezet, waardoor er toch wat witte rook uit de schoorsteen ontsnapt.

Na een kleine middagpauze en het genot van een zalige potie "Soto Ayam" (currysoep met rijst) komen we deze goedlachse Javaan tegen aan de enige overweg van de raffinaderij. Zijn tanden is hij bijna allemaal kwijt, maar dat mag de pret niet drukken :-)

Aan de weegbrug zien we dit leuke doorkijkje met loc 8 (een Orenstein & Koppel uit 1927) wachten tot het zijn beurt is om naar de laadplaats te rijden. Dit zal nog wel eventjes duren, want wat verderop staat ook loc 2 te wachten op het vertrek van Malletloc 205 met haar suikerriettrein.

Dat vertrek laat duidelijk nog even op zich wachten... Als het dan toch eindelijk zo ver is, breekt de zon weer door. Terwijl de zandstrooier zijn best doet om het locje wat meer grip te bezorgen, ontstaat deze leuke parallel van de Mallet die loc 2 (een Borsig uit 1912) voorbijsteekt. Uw webmaster vindt die Borsig trouwens een erg schattig locomotiefje door de lange zonnekappen boven de ruiten van het machinistenhuis.

Ondertussen is de duisternis ingevallen tegen dat loc 8 eindelijk weer aan de laadplaats geraakt. Op aanraden van enkele collega-hobbyisten zijn de twee bezoekende Belgen gebleven voor avondopnames en dit loont inderdaad aan deze raffinaderij. De combinatie van de moderne laadinstallatie en het oude stomertje is trouwens alles behalve storend volgens uw webmaster.

Het personeel van de Mallet heeft het ondertussen wel door: dit gaat nog eventjes duren... Ze nemen dus een rustpauze, hetgeen uw webmaster de mogelijkheid geeft om deze leuke sfeeropname te maken.

Vanuit een andere hoek kan deze opname gemaakt worden. Zouden de bomen ouder zijn dan deze Mallet uit 1927? Het zal erom spannen... Qua werkdruk zal het er alleszins niet om spannen: aan de laadinstallatie nemen ze een kleine pauze om een hapje te eten. Ach, in een land waar alles kalmpjes aan gaat, kunnen we nog wel eventjes wachten op het vertrek van deze trein.

Een halfuurtje later is het dan toch zo ver en meteen na het vertrek van de 205 neemt loc 2 de vrijgekomen plaats in. Terwijl er al een aantal wagens beladen zijn, neemt de machinist de tijd om het vuur te kuisen. Meteen poetsen wij de plaat, want het wordt stilletjes aan tijd om vervoer richting de binnenstad te zoeken aangezien deze raffinaderij toch in een uithoek ligt en we geen zin hebben om bijna 10km te voet af te leggen.

In de augustus van 5 augustus 2010 is het verzamelen geblazen voor de ploegwissel aan de werkplaats van Sumberharjo. De sporen in en voor de kleine werkplaats staan dan bijna volledig vol met antiek spoorweggeweld. De stomertjes staan hierbij met de schoorsteen naar binnen gericht, waardoor een overzichtsfoto vooral tenders zou tonen. Toch is het mogelijk om leuke opnames te maken, mits een beetje creativiteit. Helemaal tegen de standaardregels van fotografie in wordt hier loc 9 gefotografeerd, waardoor de zonnestralen door de rook heen schijnen, hetgeen deze opname net haar sfeer bezorgt.

Aan loc 6 werd zonet wat onderhoud verricht. Hierbij wordt ze letterlijk eventjes in het zonnetje gezet door de binnenvallende zonnestralen in de kleine locloods.

Wat later wordt loc 6 voor de poort gezet, waardoor deze parallel ontstaat van loc 11, loc 6 en loc 9, respectievelijk gebouwd in 1924, 1923 en 1925 bij de firma Du Croo en Brauns.

Na de ploegwissel komt er actie in de zaak. Hierbij worden we bijna op snelheid gepakt als loc 9 met een lege suikerriettrein de lijn op mag richting Sikebo. We hebben er immers alle moeite mee om vervoer te vinden waarmee we het treintje kunnen achtervolgen. Uiteindelijk vinden we twee jonge gasten die ons wel willen meenemen achterop hun brommer. Eentje ervan kan zelfs een woordje Nederlands door contacten via Facebook! Snel halen we de trein in en zo zijn we nog net op tijd om hem te fotograferen aan deze brug.

In Warurejo bevindt zich deze schitterende poort. Dit is natuurlijk een droommotief om loc 9 te fotograferen. Het eetkraampje en de pauzerende Javanen aan de poort maken het beeld compleet.

Met wat geluk vinden we het eindpunt van de spoorlijn dat (uiteraard...) midden tussen de velden ligt. De locomotief wordt nu losgekoppeld en in de kleine verbindingsbocht tussen 2 kruisende spoorlijnen geplaatst. Hierna kunnen ossen de lege wagens voorbij de locomotief richting de laadplaats trekken.

We hebben geluk, want eenmaal dat de ossen hun werk verricht hebben, mag loc 9 ook nog even aan de slag, waarbij de tender tegen de wagens wordt geplaatst en de loc dus met de schoorsteen voor rangeert. Dit soort foto"s met "schoorsteen voor"-actie op veldlijnen in Sumberharjo is helaas geen evidentie.

Op de terugrit naar de raffinaderij kruisen we nog een tweede lege suikerriettrein aan een overweg. In de truck voor onze reageert de "lading" wel erg enthousiast op het moment dat onze gids/brommerchauffeur hen toeroept dat we nog vrijgezel zijn :-)

De huwelijkskansen laten we toch maar aan ons voorbijgaan. Nochtans hadden we keuze genoeg aan koetsen voor het sprookjeshuwelijk. Hier zien we een mooi exemplaar loc 11 passeren die aan de ingang van de raffinaderij pauzeert.

Maar nee, we hebben de vrachtwagen niet te hoog beladen... Dat spoorlijntje hier is toch niet geëlektrificeerd en er liggen toch al sporen in de weg.

Aan de weegbrug is het ondertussen een komen en gaan van lege en beladen treinen. Loc 3 (een O&K uit 1912) heeft een bijzonder lange sleep lege suikerrietwagens mee en mag dan ook goed haar best doen. Loc 6 mag ondertussen nog eventjes pauzeren tot het spoor vrij is en zij weer aan de slag kan. Intrigerend detail: loc 3 en loc 4 in Sumberharjo zijn de enige smalspoorlocomotieven zonder sleeptender die we gedurende onze rondreis langs de verschillende suikerraffinaderijen gezien hebben...

"Baas, de lading is nat geworden onderweg..."

Na de krachtpatserij van loc 3 daarnet, mag nu ook loc 4 haar kunsten tonen. Ja, dit is echt één trein! Ok, de wagens zijn leeg, maar de wrijving door de bochtige en slecht liggende sporen mag toch niet onderschat worden. Deze loc viert trouwens feest: op het moment van opname mag ze zich net een eeuw jong noemen!

We besluiten een ritje mee te maken op deze lange trein. Doordat hij zo traag rijdt, kunnen we rustig van wagen naar wagen wandelen. Zo bevinden we ons helemaal vooraan de trein tegen dat deze aan de weeginstallatie arriveert. Door nu nog een sprintje (of is het een snelle wandeling?) te trekken, zijn we de trein voor en kunnen we deze opname maken van de trein bij aankomst.

Na aankomst van de vorige trein zien we loc 11 los richting een suikerrietveld nabij Mengori rijden. Doordat het locpersoneel ons al vriendelijk tegemoet wuift, besluiten we te vragen om mee te rijden. Een "kaartje" kost enkele sigaretten, dus dat is snel geregeld. Onderweg kunnen we enkele schitterende sfeerbeelden maken zodat u kan meegenieten van dit leuke ritje.

Onderweg blijkt dat vlak voor ons nog een tweede loc onderweg is naar Mengori. In de "stadsrand" (nu ja...) van Sumberharjo wordt even gepauzeerd om een voorraadje eten en drinken in te slaan. Tijd voor een fotostop, waarbij ze deze loc echt niet beter hadden kunnen plaatsen.

Aan het eindpunt aangekomen is het wachten op het laden en met buffels afleveren van de wagens. Hierbij krijgen we het personeel van de beide locjes aan het gekende tarief zo ver om deze leuke parallel te organiseren. In België zou men het wellicht hebben over de parallel van het jaar, op Java kost het toch allemaal net iets minder moeite ;-)

Sumberharjo wordt door Engelse bezoekers vaak "slumberharjo" genoemd doordat het laden van de suikerriettreinen erg traag gaat, waardoor ze vaak pas naar de raffinaderij rijden na zonsondergang. Vandaag is dit niet anders, maar we maken er het beste van en ronden af met deze glintshot van de constructeursplaat van loc 11. Fier vermeldt deze plaat dat de loc is gebouwd bij Du Croo & Brauns te Weesp in 1924.

We ronden deze rondreis af op 6 augustus 2010. Ook te Pangka is het vlak na het opgaan van de zon tijd voor de ploegwissel. Voor de vervallen locloods zien we zo de drie hoofdrolspelers van vandaag: loc 9 (Orenstein & Koppel, 1914), loc 1 (Jung, 1915) en loc 3 (Jung, 1920). het hout op de voorgrond maakt duidelijk dat ze lang niet alleen met bagassus stoken. Dat wordt nog spannend voor vanavond...

In de locloods vinden we loc 7 met daarnaast loc 5 en een onbekend gebleven exemplaar. Loc 7 is de laatste Belgische smalspoorloc op Java: ze werd gebouwd bij Couillet in 1910! Helaas staat ze vandaag afgesteld, iets waar we ons wel al een beetje aan verwacht hadden aangezien ze slechts af en toe wordt ingezet volgens betrouwbare bronnen op internet. Links zie je trouwens het beruchte "bagassus". Hoop doet leven!

Na een kwartiertje komt er weer actie in de zaak. Loc 1 zet zich in beweging op weg naar nieuwe taken. Aan het uiteinde van het depotspoortje waar de zandstrooiers vers zand verzamelen om tijdens de korte maar glibberige ritjes van de laadplaats naar de raffinaderij op de sporen te kunnen strooien.

Dat het zoeken van zand geen luxe is, wordt meteen bewezen op deze foto. Terwijl loc 1 zich met haar beladen trein een weg baant tussen de ronduit schitterende installaties van de raffinaderij, zijn de zandstrooiers weer bezig met datgene waar ze zo goed in zijn: zand strooien :-)

Iets later rijdt dezelfde loc weer los naar de laadplaats om daar een nieuwe lading suikerriet op te pikken. Kijk zeker eens naar het opschrift boven de fabriekspoort: deze raffinaderij probeert net als sommige andere raffinaderijen extra inkomsten te genereren door in het weekend ritjes met een stomertje en open rijtuigen aan te bieden.

Loc 1 heeft het maar druk... Om van de laadplaats naar de raffinaderij te rijden, moet ze haar lading eerst zo"n 500m vooruit slepen. Op dit punt (waar deze foto gemaakt is) komt ze over een keerwissel, waarna ze haar wagens weer opduwt naar de raffinaderij. Ze zal dadelijk dus met haar lading over het meest linkse spoor terugrijden.

Een kijkje in de raffinaderij bevestigt wat we langs buiten al vermoedden: ook hier draait het productieproces weer op stoomtractie! Terwijl we in België de "Grootten Oorlog" aan het uitvechten waren, werden in het neutrale Nederland vlak tegen de grens met Duitsland volop stoommachines geproduceerd om in het koloniale Indonesië suikerraffinaderijen op te richten... Een kwestie van prioriteiten te stellen zeker?

Wat verderop vinden we ook weer de nodige kleinere stoommachines zoals dit mooie exemplaar.

Hoewel dit exemplaar zeker niet moet onderdoen.

Iets verderop staat deze kleine stoompomp goed verdoken opgesteld onder allerlei leidingen en buizen. Hoe lang zouden gloeilampen hier nog getolereerd worden? Efficiënt of niet, ze geven toch meer sfeer dan de gemiddelde spaarlamp...

Vooruit dan: nog eentje om het af te leren... In tegenstelling tot de vorige exemplaren is deze machine druk in gebruik. Het gepuf en gesis moet u er zelf maar bij fantaseren.

En ja hoor, ook in Pangka vinden we weer een opstelling met proefbuisjes om de suikerkwaliteit te testen. Dit blijft toch enorm fotogeniek...

Na het productieproces wordt de afgewerkte suiker in zakken geladen. Hier kan je dus net zoals bij onze politici spreken van zakkenvullers. Helaas verdienen deze arbeiders net iets minder... Let ook eens op het merk van de weegschaal ;-)

Erg indrukwekkend zijn de vele op een rij geplaatste ketels voor de stoomproductie. Hoeveel ton suikerrietafval zou hier per dag worden opgestookt?

Deze arbeiders lijken relaxt hun dienst te kloppen, maar niets is minder waar... We bevinden ons weer onder de ketels (rechts in beeld zie je nog enkele asbakken) en de temperatuur is hier bijna ondraagbaar. Uw webmaster bijt toch eventjes door om een opname van deze pechvogels te maken vanuit het respect dat hij voor hen heeft. Aangenaam is anders...

Zo moet de onderkant van de hel er ongeveer uitzien... In Pangka staan er blijkbaar twee rijen stoomketels achter elkaar: rechts zie je de achterkant van de asbakken op de vorige foto, links bevindt zich nog een andere serie asbakken. In deze ruimte was het relatief stil, toch ging het nog net waarneembare gebrom letterlijk door merg en been door de diepte van dit geluid... Uw webmaster krijgt alweer de kriebels van dit vreemde geluid als hij eraan terugdenkt.

Hoog tijd om van de stoomhel naar de hemelse variant te gaan en dit gebeurt met loc 9 die weer een beladen trein van de laadplaats naar de raffinaderij brengt. De zandstrooier is net een betere houding aan het zoeken om zijn werk te kunnen doen.

Aan de raffinaderij aangekomen, drukt loc 9 zijn wagens tot vlak aan de poort. Hier zal een katrol het werk overnemen, zodat de loc een volgende sleep wagens kan gaan halen. Uiteraard voert ze ook regelmatig lege slepen wagens af naar de laadbundel. Dit gebeurt echter maar bij één 1 rit op 3 omdat deze lege wagens telkens in lange reeksen aan elkaar worden gekoppeld.

Vooraleer het echter zo ver is, komt loc 10 ook even gedag zeggen. De kabel op het front van loc 10 dient voor een bijzondere manier van rangeren: met die kabel verplaatst de loc wagens die op een nabij gelegen spoor van opzij. Zoiets zou je bij ons al helemaal niet moeten proberen, denk gewoon al eens even aan de veiligheidsrisico"s voor personeel dat zich toevallig in de buurt bevindt...

Terwijl de andere twee loc"s aan de raffinaderij wachten, komt loc 1 het gezelschap vervoegen met nog een extra beladen suikerriettrein. Let tussendoor ook eens op de veranderende zonnestand t.o.v. vorige foto"s: deze draait in Java in tegenwijzerzin doordat we ons hier onder de evenaar bevinden. Of met andere woorden: ze gaat ook wel op in het oosten en onder in het westen, maar draait via het noorden i.p.v. via het zuiden zoals wij dat gewend zijn.

Een pure delicatesse, zowel letterlijk als figuurlijk, is het suikerriet dat recht van het veld komt. De arbeiders snoepen hiervan door met grote machetes de bast te verwijderen en dan te knabbelen aan de zachte binnenkant. Dat deze lekkernij rotslecht is voor de tanden, nemen ze er maar bij...

Aan de laadplaats staan de sporen ondertussen redelijk vol met beladen treinen. Hoog tijd dus om met loc 9 weer een beladen trein op te pikken. Het seinhuis links is een luxe-uitvoering, compleet met rieten dak!

Na de hele dag te hebben gehoopt, wordt "s avonds onze wens ingewilligd: terwijl het donker wordt, begint het personeel lustig met bagassus te stoken. Tijdens de ploegwissel bezorgt loc 1 ons dan ook het nodige vuurwerk. Deze foto was in eerste instantie onmogelijk door een bijzonder storende halogeenspot die recht in de lens van uw webmaster scheen. Een groot woord van dank gaat dan ook naar het personeel dat toch enkele minuutjes heeft mogen zoeken naar de schakelaar om die verschrikkelijk storende spot te kunnen uitschakelen.

Gewoon, omdat het zo mooi is... Het is voor dit soort opnames dat uw webmaster uiteindelijk naar Java gekomen is. Missie geslaagd! Echt leuk om met dit vuurwerk huiswaarts te keren na een ronduit fantastische rondreis op dit prachtige eiland...