Spoorwegnostalgie

Op ontdekking in Bosnië

In een relatieve anonimiteit rijden er in Bosnië-Herzegovina nog altijd enkele stoomlocomotieven in de actieve dienst. Zoals op de meeste overblijvende locaties met stoomtractie worden ze ook hier gebruikt om pas gedolven kolen te vervoeren. Hoewel ten tijde van deze reportage (april 2011) nog slechts 5 steenkoolmijnen gebruik maken van stoomtractie, is er toch nog wat variatie te zien: 4 steenkoolmijnen zijn voorzien van normaalspoor, een laatste steenkoolnetwerk is zelfs voorzien van smal- en normaalspoor. In totaal zijn er nog 5 locomotieftypes actief, hoewel je een serieuze dosis geluk moet hebben om meer dan 3 types actief te zien tijdens één reis.

Los van de stoomlocomotieven is er ook op gebied van diesel- en elektrische tractie een en ander te beleven. Bij de diesellocomotieven spreken met name de 661'en ("Kennedy's") tot de verbeelding, de fans van het geluid van Bolle Neuzen zullen snel begrijpen waarom. Bij de elektrische treinen zijn het niet zozeer de locomotieven die tot de verbeelding spreken, maar wel de landschappen waar deze treinen langs rijden. Dit komt nog aan bod in een volgende reportage over Bosnië.

Eigenlijk is het onterecht dat er niet meer spoorwegliefhebbers naar Bosnië trekken: de oorlog met Servië is toch alweer een tijdje voorbij en als westerse toerist behandelt men je hier met respect door de steun die we hen gegeven hebben tijdens die oorlog. Veel Bosniërs spreken ook Duits of Engels (hier en daar spreekt er zelfs eentje Nederlands!) doordat ze tijdens de oorlog tijdelijk naar onze contreien zijn gevlucht. Als je openstaat voor hun verhaal, zullen ze je ook vertellen welke miserie die oorlog teweeg heeft gebracht en hoe ze hun toekomst nu zien. Eerlijkheidshalve moet wel vermeld worden dat men ons meerdere keren gevraagd heeft of we Nederlanders waren. De val van Srebrenica, waarbij de Nederlandse blauwhelmen de stad niet konden beschermen tegen de oprukkende Serviërs en waarbij ruim 8.000 Bosnische moslims werden vermoord, heeft diepe wonden nagelaten...

Na het oppikken van onze huurauto op 9 april 2011 besluiten we meteen naar Zenica te rijden om daar de steenkoolmijn te bezoeken. Onderweg passeren we Kakanj, waar enkele maanden eerder een stoomlocomotief door een diesellocomotief zou zijn vervangen. We besluiten toch maar eventjes te gaan kijken, maar inderdaad: de 63'ers staan afgesteld in de loods en de dienst wordt uitgemaakt door de 642-118. We zien deze van oorsprong Franse diesel met een set lege wagens terugkeren van het overgavestation te Kakanj. Links zie je enkele herders met hun schapen en helemaal links zie je nog net de minaret van een moskee. Welkom in Bosnië!

Te Zenica vinden we na een kleine zoektocht de plaatselijke staalfabriek met daarnaast de kleine steenkoolmijn waar de 62-633 dienst doet. Hoewel het locje slechts een kleine actieradius heeft, draagt de machinist toch fier zijn uniform compleet met kepie. Trots kijkt hij dan ook naar de fotograaf op het moment dat hij de loc weer in beweging brengt.

Op het moment dat een bulldozer een lading steenkool in een van de goederenwagens deponeert, ontsnapt er een grote stofwolk. Terwijl deze arbeider gewoon zijn weg vervolgt, maakt uw webmaster handig van het tegenlicht gebruik om dit sfeerbeeldje te maken. Het moeten niet altijd treinen zijn ;-)

Tijdens het blauwe uur staat de 62-633 voor de enorm fotogenieke laadinstallatie van de steenkoolmijn te Zenica. Wat een prachtige cadrage om dit stomertje in beeld te brengen...

Vooruit dan... Omdat het zo knap is, wordt nog een tweede foto getoond van de erg knappe laadinstallatie met de 62-633 ernaast. De toon is meteen gezet voor deze geweldige eerste fotoreis naar Bosnië!

Op 10 april 2011 rijden we richting Tuzla, een grote stad in het noorden van Bosnië. In de buurt van deze stad bevinden zich nog 3 steenkoolmijnen die gebruik maken van stoomtractie. De eerste trein die we tegenkomen is echter een beladen steenkooltrein met dieseltractie op weg van Oskova naar de elektriciteitscentrale van Kreka. In Oskova bevindt zich de overlaadinstallatie van het smalspoornet rond Banovici, zodat de via smalspoor aangevoerde kolen hun weg kunnen vervolgen via het normaalspoor. De sleper van dienst, locomotief 661-309 (een zogenoemde "Kennedy") is zonet een Volkswagen T3 gepasseerd. Bij ons zie je deze busjes niet vaak meer rijden, maar in de Balkan zijn ze nog erg gewoon in het straatbeeld.

We besluiten deze trein te achtervolgen en halen hem met gemak in. Aan dit leuke overwegje te Zivinice kunnen we zo nog een tweede opname maken van deze trein die in onze ogen bijzonder fotogeniek, maar naar Bosnische normen gewoon dagelijkse kost is.

Na dit korte spektakel, rijden we de lijn tussen Ljubace en Dubrave af, op zoek naar bruikbare fotopunten. Bij een van de onbewaakte overwegen te Pasci wordt deze opname gemaakt, waarop duidelijk te zien is dat de lente verwoede pogingen doet om door te breken.

Omdat er te Dubrave duidelijk niet zoveel beweging is, besluiten we naar de steenkoolmijn van Sikulje te rijden. Hier zien we wel wat actie, maar net op een moment dat de zon forfait geeft. We geven echter niet op en besluiten dan maar de hoofdlijn van Tuzla naar Doboj te verkennen en vinden daarbij dit leuke fotopunt te Suho Polje. Hier wachten we op de eerste beweging, wat toch wel een tijdje duurt. Uiteindelijk komt er actie in de zaak in de vorm van de duidelijk Italiaanse motorwagen 814-033+813-033 op weg van Doboj naar Tuzla. Deze foto is in achteraanzicht genomen, maar goed, bij motorwagens maakt dat in Bosnië niet veel verschil, aangezien de front- en sluitseinen doorgaans toch niet branden overdag.

Op 11 april 2011 wordt onze zoektocht naar fotopunten van gisteren beloond. 's Morgens aan de mijn te Dubrave zien we immers dat er een beladen trein naar Ljubace gaat vertrekken. We besluiten deze trein te fotograferen aan een overwegje te Pasci dat we gisteren ontdekten. Eventjes later duikt de 33-248 op met haar beladen steenkooltrein naar Ljubace. De trein rolt hier naar beneden, maar doordat de stoker zonet gestookt heeft, komt er gelukkig toch nog wat rook uit de schoorsteen.

Met de nodige terreinkennis kan je een trein op deze lijn eenmaal inhalen (als je geen paard en kar tegenkomt, hetgeen hier al wel eens durft voorvallen). We rijden dan ook naar het overgavestation te Ljubace, waar de 33-248 al snel met haar trein arriveert. Wat een schitterende samenstelling: een Kriegslok met tweeassige steenkoolwagentjes. Daar kunnen we in België enkel nog van dromen...

In het station maken we kennis met het personeel. Al snel worden we op de loc uitgenodigd, waar de stoker net een verse lading kolen op het vuur gooit. Schitterend dat dit soort opnames zelfs in Europa nog gemaakt kunnen worden anno 2011!

Nadat de 33-248 haar beladen steenkooltrein heeft achtergelaten, mag ze een lege trein aankoppelen. Toch mag ze nog niet vertrekken: eerst moet immers de 661-307 met een beladen cokestrein van Lukavac naar Niš (in Servië) passeren. Deze trein zal de grens overgaan via Zvornik Novi en heeft dus nog een hele rit voor de boeg.

Hierna is het eindelijk de beurt aan de 33-248 met haar lege trein naar Dubrave. Met een schrille fluittoon groet de machinist ons kort, terwijl de cilinderslagen tegen de bomen langs het emplacement weergalmen. Koude rillingen gegarandeerd! Als de trein dadelijk gepasseerd is, zal de seingever de handbediende wissels weer naar het hoofdspoor omleggen, zodat hij kan uitrusten in het seinpostje rechts op de foto.

De sympathieke machinist heeft ons in gebrekkig Duits en met pen en papier uitgelegd dat er in de vroege namiddag nog een tweede beladen trein van Dubrave naar Ljubace zal rijden. We besluiten hier dan ook op te wachten en ons geduld wordt dubbel en dik beloond als we de tweede trein naar Ljubace fotograferen aan dit schitterende fotopunt bij de uitrit va de mijn in Dubrave. Ja, het is soms wat puzzelen om te weten te komen waar en hoe laat er een stoomlocomotief in actie komt, maar dit soort opnames bewijzen toch dat je zelfs zonder kennis van de Bosnische taal, snel je draai kan vinden in dit prachtige land.

Te zelina wilden we vanop een bergrand een foto maken van een naderende dieseltrein. Hier aangekomen met de auto, moesten we enkel nog een paar meter te voet van het zandweggetje naar de heuvelrand wandelen. Dit bord bracht ons echter op andere gedachten...

Het vervoer van vers gedolven steenkool rond Tuzla gaat dag en nacht door. De elektriciteitscentrale van Kreka op de achtergrond heeft immers een niet te stillen honger. Net voor het ondergaan van de zon ontmoeten we de 661-323 die met haar typische jankende motorgeluid een lege trein van Kreka naar Oskova sleept.

We draaien ons nu de andere kant op, want in het station van Poljana staat de 661-307 al te wachten met een beladen kolentrein van Lukavac naar Kreka. Nadat de 661-323 met haar lege trein de sporen heeft vrijgemaakt, kan deze beladen trein de laatste meters naar Kreka afleggen. Akoestisch spektakel gegarandeerd!

Vandaag (12/4/11) rijden we eerst naar Lukavac om na te gaan hoe laat de stoomtrein uit Sikulje verwacht wordt. We moeten niet meteen een trein verwachten, maar worden wel door de bijzonder sympathieke seinwachter Miralem uitgenodigd voor een kopje koffie. Wat later is het ploegwissel en daagt ook zijn collega op. We zijn trouwens niet de enige bezoekers, want ook Ivo, een sympathieke gepensioneerde uit de buurt mag mee op de foto. Dankjewel heren, voor de altijd weer toffe ontvangst op dit seinhuis!

Na het nieuws dat er geen stoomtrein uit Sikulje verwacht wordt, blijkt al snel dat er wel een goederentrein vanuit Ploče onderweg is. Enkele minuten later bedient de seingever het inritsein, waar we de 661-321 met deze goederentrein in schitterende lichtomstandigheden kunnen fotograferen. Nog enkele honderden meters en de trein zal haar eindbestemming bereikt hebben...

We verhuizen nu naar de andere kant van het emplacement om daar wat rangeringen te fotograferen. Als er dan ineens een paard en kar aan de overweg opduiken, vormt dit een heerlijk motief waar dankbaar gebruik van gemaakt wordt.

Net niet zichtbaar op de vorige foto bevindt zich een voetgangersbrug over de sporen. Vanop deze brug is het erg leuk fotograferen van treinen die het station in zuidelijke richting verlaten. Zo vertrekt netjes volgens dienstregeling de 661-322 met een beladen cokestrein van Lukavac naar Niš (in Servië). Op de achtergrond staat naast het stationsgebouw loc 661-321 die zonet de trein uit Ploče heeft binnengebracht en nu wacht op nieuwe taken.

Tussen Lukavac en Tuzla vertrekt de spoorlijn van Poljana naar Brcko. Ongeveer halfweg op deze spoorlijn ligt het station van Srebrenik, een kruisingsstation dat nog mechanisch beveiligd is (zoals de meeste stations langs deze lijn). Het stationspersoneel is bijzonder vriendelijk en na enige uitleg over het te verwachten verkeer kan deze foto worden gemaakt van het centrale bloktoestel dat door de stationschef wordt bediend. Let zeker eens op de fantastische 'attributen' die op deze foto zichtbaar zijn. Spoorwegsfeer ten top!

Aan het uiteinde kant Brcko vinden we een van de twee seinhuizen, waar de seingever al op de hoogte is van ons aankomend bezoek. Ook hier kunnen we dus rustig onze gang gaan om het prachtige gestel te fotograferen. Opvallend detail: in de ontblokkingskast ontbreekt een normaal gezien verzegeld glas. Hierdoor kan de seingever het bijbehorende ontblokkingsveld manueel bedienen en zo dus de beveiliging omzeilen. Ach, dit zal wel een goede reden hebben zeker?

Bij het terugwandelen naar de auto komen we aan het perron nog deze oudere dame tegen. Ze vindt het maar vreemd, die buitenlanders die haar fotograferen. Toch stemt ze ermee toe dat we haar op de gevoelige plaat zetten.

Een halfuurtje later komt er beweging in de zaak als de 661-272 met een reizigerstrein van Brcko naar Ruzla rijdt. De Opel Ascona en de naar huis wandelende scholier maken de sfeer compleet :-) De reizigersdienst op deze lijn zou iets later trouwens worden opgeheven, waardoor ook deze foto ondertussen alweer historie is...

Voor fans van "De Geuzen" van Willy Vandersteen zal het wel duidelijk zijn naar welk stripalbum deze opname verwijst ;-)

Nadat we de 661-272 ook te Tinja met haar reizigerstrein hebben gefotografeerd, passeren we langs het station om te vragen of er nog een goederentrein wordt verwacht. De stationschef blijkt zelf een actieve spoorwegliefhebber en toont ons fier zijn fotocollectie. Hij heeft ook goed nieuws voor ons: na een halfuurtje zal er inderdaad een goederentrein van Brcko naar Tuzla. Deze ketelwagentrein, gesleept door de 661-321 fotograferen we aan het inritsein (kant Tuzla) waar de vogel al lang weer gevlogen is.

Na dit diesel-intermezzo besluiten we onze kansen weer te wagen aan de steenkoolmijn van Sikulje. Hier is de 33-504 met een aantal kolenwagens aan het rangeren op het uitwijkspoor aan de westzijde van de mijn. Het spoor rechts is het hoofdspoor op de lijn van Tuzla naar Doboj.

Het beladen en wegen van een volledige kolentrein duurt altijd wel een tijdje. Enkele uren later is het personeel van de stoomloc klaar en is het wachten op het sein dat er een set lege wagens in het station arriveert. We besluiten deze lege trein in het station van Lukavac op te wachten en we hoeven niet overdreven lang te wachten vooraleer de 661-322 met haar lege kolentrein afkomstig van de elektriciteitscentrale te Kreka komt uitruilen met een beladen set. We zien deze trein hier aan de oostzijde van het station bij het passeren van het middelste seinhuis. Een beetje verderop liggen nog aansluitingen naar een cokes- en een sodafabriek; deze worden via een apart seinhuis bediend.

Enkele minuten later arriveert ook de 33-504 met haar beladen trein vanuit de mijn te Sikulje. De bewaker is aanvankelijk geïnteresseerd of we een fotografeertoelating hebben van de stationschef, maar laat ons verder met rust. Samen met zijn hond vormt hij een leuk fotomotief om de stilstaande trein in beeld te brengen.

Door wat pech met een fotowolk is de foto van de weer vertrekkende stoomtrein niet zo'n succes geworden... Dan maar de troostprijs in de vorm van de 813-039 en de 814-039 die samen van Tuzla naar Doboj rijden. We zien deze set hier aan het meest westelijk gelegen seinhuis van Lukavac.

Op 13 april 2011 valt het weer redelijk hard tegen en besluiten we onze kansen te wagen aan de revisiewerkplaats van Bukinje. In deze werkplaats worden de stoomlocomotieven van de steenkoolmijnen rond Tuzla onderhouden én gereviseerd. We hebben geluk: er bevinden zich twee exemplaren in de hall, waarvan het eerste exemplaar (deze 33-503) een grote revisie ondergaat. Het blijft een spectaculair zicht om zo'n stoomgigant volledig "uitgekleed" in een werkplaats te zien staan. Hoewel het tempo van de revisie niet zo hoog ligt (een revisie duurt hier vaak een jaar), gaat men wel grondig te werk. Hoe lang kunnen dit soort foto's nog gemaakt worden?

Terwijl de arbeiders nadenken of ze nu wel of niet harder moeten gaan werken, ziet uw webmaster de kans om ze samen met de beide oudgedienden in de werkplaats te fotograferen. Zo zien we naast de 33-503 dan ook de 33-064, waarvan de vlampijpen vernieuwd worden. Links voor deze locomotief zien we dan ook de oververhitters die een voor een een druktest ondergaan alvorens (eventueel gerepareerd) weer teruggeplaatst te worden.

In de ketel van de 33-064 is een arbeider bezig met het losslijpen van de oude vlampijpen. Als zijn collega's hem roepen dat hij in de krant gaat komen, kijkt hij nieuwsgierig achterom. Te laat... :-)

Naast het linkerspoor van de werkplaats bevinden er zich over de volledige lengte van het gebouw houten werkbanken. Dit schreeuwt om een sfeerbeeldje naast de 33-064 en het bewijst ook meteen hoe klein deze werkplaats in feite is. Toch krijgen ze het klaar om een volledige stoomrevisie uit te voeren!

"Amai mijn #$%@§&, het is nog maar 10u" moet zo ongeveer hetgene zijn wat deze arbeider denkt. Gelukkig voor hem gaat de werkplaats al rond 15u dicht, zodat er nog iets van de dag overblijft.

Wijzelf gaan nog even terug naar de 33-503, waar we de drijfwerkkast en een van de cilinders fotograferen. Door de opname in zwart-wit te tonen, lijkt het nog sterker of we jaren teruggaan in de tijd...

Langs de kant van de vuurkist valt op dat de ketel al helemaal is afgeschuurd en in een hittebestendige verf is gespoten. Dit moet ook nog een gezellig werkje zijn geweest...

Langs de assen van de 33-503 is een arbeider bezig met het afslijpen van een stuk metaal op een authentiek aambeeld. Het drijfwerk zelf wacht op transport naar Servië, waar in een gespecialiseerde fabriek (wie weet de welke?) de wielbanden vernieuwd zullen worden.

Buiten de werkplaats staat de 33-236 nadat deze eerder deze week vanuit Sikulje is overgekomen. De locomotief zal nu regulier onderhoud krijgen alvorens ze op haar beurt weer een soortgenoot kan vervangen.

Op het buitenterrein staat nog wel meer van dat moois... Naast de (snuit van de) 33-503 zien we ook de te reviseren cabine van de 33-503 en de buiten dienst gestelde 62-123 en de nog net zichtbare 62-376. Deze kleinere locomotieven deden vroeger onder andere dienst in de steenkoolmijn van Bukinje die vlakbij de werkplaats ligt. Deze uiterst fotogenieke steenkoolmijn is helaas gesloten, zonder kans op heropening...

Na het bezoek aan de werkplaats besluiten we onze kansen te wagen aan de mijn te Sikulje. Hier is de 33-504 weer bezig met het beladen van een steenkooltrein. Op het moment dat deze arbeider met zijn mini-tractor (of hoe noem je dit voertuig?) passeert, schreeuwt dit om een sfeeropname.

De uren verstrijken voordat de 33-504 haar beladen trein naar Lukavac mag brengen. Aanvankelijk vindt uw webmaster dit behoorlijk frustrerend, maar als het dan eindelijk zo ver is, is het blauwe uur ingezet. In volle avondschemering kan hij deze opname maken van de 33-504 die te Lukavac met een lege trein naar Sikulje vertrekt. Met een sluitertijd van 1/30 seconde kan deze bijzonder stemmige opname gemaakt worden. Zo, dat staat er ook weer op!

14 april 2011 begint ook weer grijs, maar het is wel gestopt met regenen. Hoewel er op stoomtreinvlak weer veel gewacht moet worden, valt er toch het een en ander te fotograferen, zoals deze gigantische kudde schapen die onder leiding van enkele herders naar de grasweide worden gebracht. Zoek de goed gecamoufleerde herdershond :-)

Omdat er in Sikulje en Dubrave duidelijk niet veel te beleven valt, besluiten we via het smalspoornet te Banovici naar de steenkoolmijn van Zenica te rijden. In Banovici bevindt zich ook een revisiewerkplaats voor zowel stoomlocomotieven als goederenwagens van dit smalspoornet. Direct bij het binnenkomen van de werkplaats zien we de stoomketel van de 83-159 die zonet gereviseerd is. Het moge duidelijk zijn dat het hier om een heel andere grootte-orde van stoomketels gaat dan bij ons bezoek te Bukinje een dag eerder, maar het blijft erg knap om te zien. Een jaar later zal de revisie van deze locomotief klaar zijn en kan uw webmaster haar in actie met een soortgenoot fotograferen. Wordt ongetwijfeld vervolgd!

Enkele sporen (spoortjes?) verderop is een lasser bezig met laswerken aan een wielflens. Uw webmaster heeft dit nog niet eerder gezien. Als iemand van de lezers weet wat voor nut dit heeft, mag hij/zij het altijd laten weten!

Te Banovici doet er normaal gezien nog één stomer dienst voor de rangeringen te Oskova. Dit is afwisselend een locomotief met sleeptender van de reeks 83 of een tenderlocomotief van de reeks 25. De 25-30 (gebouwd bij Skoda) is enkele dagen eerder afgesteld. Na het afkoelen van de locomotief kan men haar vlampijpen uitblazen, zoals te zien is op deze foto. Dit is een werkje dat geregeld moet gebeuren bij een stoomlocomotief in actieve dienst, anders dreigen de vlampijpen te verstoppen met as van de kolen, waardoor het rendement van de locomotief serieus begint te dalen. Na het nemen van deze foto besluiten we door te rijden naar Zenica. De actiefoto's te Banovici zijn voor over enkele dagen gepland...

En jawel, enkele uren later bevinden we ons in Zenica, waar de 62-633 alweer druk aan het rangeren is. De machinist/stoker weet uit ervaring wat de gemiddelde spoorwegliefhebber graag op foto heeft en dus gooit hij tussendoor snel nog enkele scheppen kolen op het vuur alvorens de regulateur eventjes te openen.

Iets later staat de 62-633 met te beladen kolenwagens aan het uiteinde van het laadspoor aan de 'net iets minder oude' laadinstallatie. Vanaf de 'helemaal antieken' laadinstallatie (uw webmaster wikt zijn woorden!) is het schitterend fotograferen als er een arbeider langs het kronkelende spoor naar het stomertje toe wandelt.

De minder oude laadinstallatie kan bijlange na niet tippen aan haar nog oudere en grotere broer, maar het vormt nog steeds een behoorlijk knap fotomotief voor de 62-633. Misschien een ideetje voor een modelbouwer met Balkan-ambities?

Omdat we van de bewaker te Zenica slechts een uur mochten fotograferen (en we het eigenlijk ook wel gezien hadden...) hebben we nog tijd over om langs de steenkoolmijn van Breza te rijden. In deze mijn is er het jaar voordien terug een stomer geactiveerd, namelijk de 62-363. De actieradius van deze loc is erg klein en door het schaarse verkeer hebben reisgezel Frederik en uw webmaster niet zo'n zin om nog een fotografeertoelating te betalen. We besluiten dan maar aan de fabriekspoort te wachten, waar na zo'n twee uur de 62-363 verschijnt. Bingo!

Bij het weer opduwen van de beladen wagens wordt snel van kant gewisseld, zodat nog deze tweede opname bestaat. U webmaster betwijfelt hardop of een betalende fototoelating hier zoveel meer resultaat zou hebben opgeleverd. Misschien wél op een zonnige dag?

Na een verkwikkende nachtrust bevinden we ons op 15 april 2011 terug in de omgeving van Tuzla. We beginnen de dag in Dubrave, waar de 33-248 al snel in actie komt. We zien haar hier bij het omlopen na enkele rangeringen aan de oostkant van het emplacement, zo meteen zal ze met een beladen trein naar Ljubace rijden.

Na het afleveren van de beladen trein wisselt ze haar wagens uit met een klaarstaande diesel en mag ze weer met een lege kolentrein op weg naar Dubrave. de machinist trakteert ons op een spectaculair vertrek dat met véél plezier wordt gefotografeerd naast het kleine seinpostje aan de zuidkant van het station.

Vandaag is de beveiliging gemoderniseerd (...) en worden de seinen gegeven met de vlag. In de goede oude tijd stonden er echter mechanische seinen te Ljubace en deze werden door de stationschef met dit gestel bediend.

Na de sensationele start van de dag rijden we naar Bosanska Bijela. We hebben immers uitgerekend dat we hier de reizigerstrein van Brcko naar Tuzla kunnen fotograferen. We hebben nog even de tijd en zo kan deze simpele maar duidelijke verering van oud-Joegoslavische president Tito in beeld worden gebracht. Deze president uit het communistische tijdperk durfde tegen de (Sovjet-)stroom in te varen door een eigen beleid uit te stippelen en hij kwam daar nog mee weg ook. Verder wist hij ook met zachte hand de verschillende bevolkingsgroepen in het toenmalige Joegoslavië in vrede te laten samenleven. We weten allemaal wat er later zou gebeuren... Door deze leiderscapaciteiten is hij nog altijd enorm populair.

Even later is het zo ver en komt de 661-272 met twee "Halberstädter"-wagens voorgereden. Het jonge publiek heeft gedaan met school en zal per trein terug naar huis rijden. Ondertussen wandelt de stationschef rustig naar de sporen toe, zodat hij dadelijk het vertreksein kan geven. De waterkolom maakt het plaatje compleet, namelijk spoorwegnostalgie op zijn best!

We gaan nu in de achtervolging en fotograferen deze trein onder andere naast dit pittoreske Orthodoxe kerkje in Tinja. Zou de priester braaf blijven doorpreken als hier een goederentrein voorbijrijdt? Knap is het alleszins!

Op 16 april 2011 keren we eindelijk terug naar het smalspoornet rond Banovici. We concentreren ons op de losinstallatie te Oskova: hier worden de smalspoorwagens gelost, waarna via een wasserij de bruikbare kolen in normaalspoorwagens worden geladen. Aan het normaalspoor gebeuren de rangeringen doorgaans met een diesellocje, maar op het smalspoornet gebeuren de rangeringen met een smalspoorstomer. We hebben geluk, want er is een exemplaar van de ronduit schitterende reeks 83 actief, namelijk de 83-158. Op deze foto ziet u de loc een set kolenwagens door de losinstallatie trekken.

Bij het losproces op het smalspoor rijdt de locomotief los naar de overgavebundel (waar een dieselloc de wagens naartoe heeft gesleept). Van hieruit gaat het tender voor naar de losinstallatie. Na het lossen sleept een andere dieselloc de lege wagens naar de laadplaats (enkele kilometers verderop) en rijdt de stoomloc weer los naar de volgende beladen trein. Hierdoor gebeuren alle rangeringen met tender voor (of als losse loc), wat natuurlijk net iets minder fotogeniek is, maar toch nog altijd een knap uitzicht is.

Zoals u op de vorige foto al een beetje kon zien, bestaat de overlaadinstallatie uit twee niveaus: een bovenliggend smalspoorgedeelte en een laagliggend normaalspoordeel. Doordat er voor het laden bij het normaalspoorgedeelte nog enkele stoomlocomotieven op reserve staan, is het mogelijk om twee stomers met een verschillende spoorbreedte bij mekaar te fotograferen. Zo zien we dan ook de afgestelde 62-125 de duimen leggen voor de 83-158 die lustig voorbij gestoomd komt op weg naar een volgende set beladen wagens.

Een uurtje later is ook die trein alweer gelost en mag de 83-158 opnieuw een verse set wagens oppikken. Ditmaal breekt de zon echter weer door de wolken en dat levert exact op het juiste moment een erg knappe belichting op. Zeg nu zelf: deze locomotiefreeks ziet er toch alles behalve lelijk uit...

Na ons bezoek aan het smalspoornet te Banovici gaan we nog een kijkje nemen aan de mijn van Sikulje. We hopen op een avondrit met stoom en we zijn niet de enigen: ook deze kolendieven liggen op de loer. Zodra er een trein vanuit de mijn in Sikulje vertrekt, springen ze met 5-10 personen op de wagens en proberen ze op het 1km lange traject zoveel mogelijk brokken kolen van de wagens te gooien. 's Nachts wordt dit dan in witte zakken geladen, die vervolgens snel in trucks verdwijnen. Ja, dit is een behoorlijk georganiseerde vorm van diefstal... Zoals in de bedding van het spoor rechts (de lijn van Tuzla naar Doboj) te zien is, is er vandaag duidelijk al een trein gepasseerd.

Tot groot plezier van zowel de kolendieven als uw webmaster zal er dadelijk wel degelijk een beladen trein van Sikulje naar Lukavac rijden. De 33-504 is immers druk bezig met het helpen beladen van de kolenwagens. In een ronduit schitterend avondlicht stelt de kranige dame zo haar trein samen alvorens het korte ritje naar Lukavac aan te vangen.

Na het omlopen is het zo ver en kan de trein effectief vertrekken. Ook dit vertrek gebeurt in de meest fantastische lichtomstandigheden, waaruit weer eens blijkt dat tegenlicht écht geen spelbreker hoeft te zijn. Fantastisch toch dat het een eind in de 21e eeuw nog altijd mogelijk is om een kriegslok met een beladen set twee-assige kolenwagentjes in de dagelijkse dienst tegen te komen.

Op 17 april 2011 verlaten we Bosnië richting Kosovo. Doordat de stoomlocomotieven het wat kalm aan doen, besluiten we de laatste uren op dieseljacht te gaan. Zo belanden we op de spoorlijn van Kreka naar Brcko, waar we de 661-272 met de reizigerstrein van Brcko naar Tuzla op de gevoelige plaat vastleggen. Vandaag de dag kan u op deze plek helaas enkel nog goederentreinen fotograferen...

Na een verblijf in Kosovo keren we op 24 april 2011 nog een dag terug naar Bosnië-Herzegovina om het beroemde stadje Mostar te bezoeken. Op deze plek is bijzonder hevig gevochten, hetgeen op verschillende plekken nog altijd zichtbaar is.

Natuurlijk kwamen we naar Mostar om de overbekende brug te bezoeken. Dat deze brug ook alternatiever in beeld gebracht kan worden, bewijst deze foto van een toevallig perfect geparkeerde Zastava 750. Zoals al in de auto te zien is, baat de eigenaar een bloemenwinkel uit die net niet zichtbaar is op de foto.

Nog zo'n typische Joegoslavische oudgedienden zijn deze TAM-bestelwagentjes, die je nog regelmatig in het straatbeeld tegenkomt. Wellicht is de chauffeur snel een brood gaan halen bij de plaatselijke bakker?

Sarajevo, 25 april 2011... Deze reis in Bosnië-Herzegovina heeft uw webmaster bijzonder hard geraakt. Het doet toch wel iets om in een land te reizen dat niet zolang daarvoor nog in oorlog was... Hoewel er ook nu nog grote spanningen zijn tussen de Servische minderheid en de Bosniërs is het te hopen dat er toch een vorm van stabiliteit kan komen en dat de inwoners van dit beschadigde land eindelijk hoopvol naar de toekomst kunnen gaan kijken.